Belisario opera seria in
three acts
Principal
characters:
Belisario, a
Byzantine General (baritone)
Antonina, his wife (soprano)
Giustiniano, Emperor of
Byzantium (bass)
Alamiro (tenor)
Irene, Belisario's daughter (mezzo-soprano)
LIBRETTO by Salvatore Cammarano
TIME: The sixth
century
PLACE: Byzantium
FIRST PERFORMED at the Teatro La
Fenice, Venice, 4 February 1836, with Caroline Unger (Antonina); Antonietta
Vial (Irene); Celestino Salvatori (Belisario); Ignazio Pasini (Alamiro)
On 23 September 1835, three days before the première
of Donizetti's Lucia di Lammermoor in Naples, its composer's young rival,
Vincenzo Bellini, died in France in his thirty-fourth year. On 20 October,
Donizetti told his publisher Ricordi that he wanted to honour Bellini's memory
by composing a Mass. However, he had already signed a contract to produce a new
opera for Venice, to be staged early in the new year, so instead he turned his
attention to Belisario, whose libretto had been provided by Salvatore Cammarano.
In December, Donizetti's father died in Bergamo. The composer paid for his funeral
but was unable to be present as he was detained in Milan where his Buondelmonte
was about to be performed under its proper title of Maria Stuarda for the first
time. A few days after its première on 30 December, Donizetti made his way to
Venice to begin rehearsals of his new opera.
Belisario was received with great enthusiasm at its
première at the Teatro La Fenice on 4 February 1836 and was given a further
seventeen performances during the season. The Gazzetta privilegiata di Venezia
said: "A new masterwork has been added to Italian music ... Belisario not
only pleased and delighted, but also conquered, enflamed and ravished the full
auditorium. However, writing to a French publisher in April, its composer said
that he knew Belisario was effective in the theatre but that he himself placed
it below Lucia. It went the rounds of the Italian theatres and was also staged
in thirty-one cities abroad, in Europe and in the Americas. Its first London
performance was on April 1837. It reached the United States first in
Philadelphia, on 29 July 1843, and was heard in New York on 14 February 1844.
After a production in Coblenz in 1899. Belisario disappeared until its first
twentieth-century revival on 6 May 1969 when it returned to the Teatro La
Fenice in Venice for the first time since 1841, with Leyla Gencer as Antonina
and Giuseppe Taddei as Belisario, conducted by Gianandrea Gavazzeni. There have
been subsequent performances in Bergamo in 1970 with Leyla Gencer and Renato
Bruson, in London in 1972 (at Sadler's Wells Theatre, with students of the
Royal Academy of Music), in Naples in 1973 with Gencer and Taddei, in Buenos
Aires in 1981 with Mara Zampieri and Bruson, in London in 1981 (the Royal
Academy of Music again), and in New Brunswick, New Jersey, in 1990, at Rutgers
University.
Grove's Dictionary lists Cammarano's libretto as being
'after Marmontel'. However, Cammarano's primary source was not Jean- François
Marmontel's 1766 novel, Bilisaire, a plea for religious tolerance, but a play,
Belisarins, by Eduard von Schenk, which was first staged in Munich in 1820, and
produced in Naples in 1826 in an Italian adaptation by Luigi Marchionni.
Belisarius is an historical character, a general in the army of the
sixth-century Byzantine Emperor Justinian. In the opera, Belisario, having defeated
the Bulgarians, returns in triumph to Byzantium with prisoners all of whom he
releases, except one, Alamiro, who chooses to remain with him as a kind of
foster-son. Belisario's wife, Antonina, believing her husband to have been
responsible for the death of their own son, denounces him to the Emperor
Giustiniano as a traitor. Belisario is blinded and sentenced to exile but is
later reunited with his son who is revealed to be Alamiro. After another battle
in which Belisario is fatally wounded, a remorseful Antonina confesses her
guilt to her dying husband.
The opera's three acts are each given titles: Il
Trionfo (Triumph), L'Enlis (Exile), and La Morte (Death). Act I, Il Triunfo, is
preceded by a highly engaging, if dramatically inappropriate, overture. The
double arias for Irene and for Antonina are characterless and awkwardly
written, and the jaunty chorus which both precedes and follows Giustiniano's
dull arioso would be more suitable accompanying a quick two-step than the
ceremonial appearance of an Emperor. The duet, 'Quando di sangue tinto', in
which Belisario and Alamiro, unaware that they are father and son, swear to
remain united forever, is the nearest approach to a love duet in this opera in
which romantic love never rears its fascinating head. The duet is, however, an
oddly crude piece to have come from the composer who had only some months
previously written Lacis di Lammermoor. The Act I finale of Belisario is, for
the most part, stiffly formal, though a larghetto ensemble, 'Non ti nascondi, o
sol, brings it momentarily to life.
A very brief Act II (L'Enilio) consists of no more
than an introductory chorus, an aria and cabaletta for Alamiro, and a duet for
Belisario and Irene, none of which, with the possible exception of the moderato
section of the duet ('Dunque andiam'), reveals Donizetti at anywhere near his
best. Alamiro's vigorous cabaletta, Trema Bisanzio!", has been compared to
the famous 'Di quella pira' from Verdi's Il Trovatore to which it bears a
superficial resemblance, though it lacks Verdi's elemental fury. The Belisario-Irene
duet, too, has been described by at least one writer on Donizetti as a
prototype of Verdi's great father-daughter duets, but in this instance the
comparison seems rather far-fetched.
After an orchestral introduction imbued with an almost
Bellinian melancholy, the main features of Act III (La Merte) are a trio for
Irene, Alamiro and Belisario with a moving larghetto ('Se il fratel stringere
m'è dato al seno'), followed by the obligatory final aria and cabaletta for a
remorseful Antonina who has not been heard from since Act I. The aria, 'Da quel
di', is not particularly remarkable, although it can be made to sound effective
by a soprano with a secure Donizetti style. Likewise, the cabaletta ('Egli è
spento").
OPERA MAGAZINE
2013 January
OPERA MAGAZINE
2014 March


SOCIEDAD ESPANOLA BOLETIN 20
2015 February


CLASSIC VOICE
2021.05.15
ANDANTE MMUSIC MAGAZINE
2024
October
YİĞİT GÜNSOY
Donizetti'nin Belisario'su
Üzerine
Yiğit Günsoy, Gaetano Donizetti'nin
Bizans İmparatorluğu'nun en parlak döneminde, Jüstinyen devrinde geçen
Belisario operasını Andante okuyucuları için kaleme aldı.
Donizetti'nin
52. operası olan Belisario, 1835-1836 sezonu için Venedik'deki La Fenice
Operası için sipariş edilmiştir. Ortaya çıkan eser Donizetti'nin yaratıcı
gücünün doruğunda olduğu bir döneme rastlar. 26 Eylül 1835 yılında bir baş
yapıt olan ve çağdaşlarının bile kendisiyle özdeşleştirdiği Lucia di Lammermoor
operası, Napoli'deki San Carlo Tiyatrosu'nda oynanmıştı. İşte bu yıllarda
herkes Donizetti'den yepyeni bir şey bekliyordu. Donizetti'nin ilk defa,
Vezüv'ün gölgesinden, Floransa'daki Biblioteca Palatina'nın müdürü olan
arkadaşı Innocenzo Giampieri'ye yazdığı bir mektupta Bizans projesinden
bahsettiğini görüyoruz. "Torino'ya ve karnaval için Venedik'e gidiyorum.
Torino'da, Gli Illinesi; Venedik'de, Belisario". Venedik, Donizetti'ye her
zaman başarı getirmiş bir mekândır. Donizetti burada, Belisario'dan 18 yıl önce
bestelediği iki perdelik operasi Enrico di Borgogna (Teatro San Luca, 14 Kasım
1818) ile debüsünü yapmıştı. Bir ay sonra, 15 Aralık'da, San Luca'daki aynı
topluluk, tek perdelik Una Follia di Carnevale'yi alkışlamıştı. Simone Mayr'in
öğrencisi, Venedik'de başka bir başarıyı 2 Aralık 1819'da Teatro San Samule'de,
Il Falegname di Livonia, o Pietro il Grande, zar delle Russie ile yakalamıştı.
Takip
eden yıllarda, Donizetti sadece ümit vadeden bir besteciden daha öteye gitmiş,
İtalyan melodramının kusursuz bir gerçek sanatçısına dönüşmüştür. Donizetti
için Venedik'e, Rossini'nin en büyük başarılarını elde ettiği bu şehre dönmek, adeta
Rossini'nin adımlarını takip etmek gibiydi. Rossini, Paris'de emekliliğinin
tadını çıkarırken, Bellini ise çok genç yaşta ölmüşken, Donizetti, tartışmasız
bir numaralı besteci konumundaydı. Giampieri'ye, Belisario hakkında bir mektup
yazdığı zaman, besteci sadece operanın başlığını biliyordu, librettoya hiç
başlanmamıştı. Konu La Fenice'nin müdürü Natale Fabbrici ile beraberce
seçilmişti. Fabbrici 25 Temmuz 1835 yılında Donizetti'ye 7000 Frank ödemeyi
teklif etmiş daha sonra bunu 8000 Franka yükseltmişti. 20 Ekim günü bestecinin müdüre
şöyle yazdığını görüyoruz:
"Son
derece itaatkârım ve Belisario'yu tam istediğiniz gibi besteleyeceğim. Hem
sizin iyiliğiniz hem de kendi iyiliğim için kostümler başka temsillerde
kullanılmasın. Caroline Unger, Antonietta Vial, Salvatori ve de tenor (yakın zamanda
kim olduğunu öğreneceğimi umuyorum) ana karakterler olacak. Fakat mükemmel bir
ikinci bas, iki küçük rol ve ikinci bir kadına ihtiyacımız var. Gerisi talihe
kalmış. Her zaman emrinizdeyim. - Gaetano Donizetti"
Şarkıcıları
tanıma ve onların her birinin vokal kapasitesine göre beste yapma endişesi bu
mektupta açıkça anlaşılabilir. Müdürün, Beltrame adlı Venedikli bir librettist
önerisine karşı besteci, bu şartlar altında müzikal profil altında her bir
karakterin doğasını tam olarak ortaya çıkartamayacağını söyledi. Donizetti, 24
Ekim'de "Şairin besteciden böylesine uzak olması, birbirlerinin tarzlarını
hiç bilmemeleri bence mantıksız" diye yazmıştır. Ayrıca librettistin,
konuyu bile bir araya getirmeden önce sanatçıların karakterlerini bilmesi
gerektiğini savunmuştur.
"Sanatçıların
söylenmese daha iyi olacak türden kusurları var. Cammarano'ya bunlardan çoktan
bahsettim bile. Signor Beltrame’ye bunları ancak Venedik’e gittiğim zaman söyleyebilirim
fakat o zaman da kitaptaki karakterleri değiştirmek için çok geç olur. Şarkıcıların
bir rol için bazı tercihleri var fakat diğerleri hakkında hiçbir fikirleri yok.
Bunun iyi anlaşılması lazım. Eğer anlaşılmazsa tüm yapı çöker!"
Tüm
bu sebeplerden dolayı Donizetti, Belisario'nun librettisti olarak, Lucia di Lammermoor'da
başarılı bir iş birliği kurduğu Salvatore Cammarano'yu seçti. Cammarano,
romantik öğelerle dolu güçlü bir libretto yarattı. Olayı romantik başlıklarla
üç bölüme ayırdı. (Yıllar sonra aynı şeyi Verdi'nin II Trovatore operası için
de yapacaktı.) Zafer, Sürgün, Ölüm.
 |
Bisarius, San Vitale Bazilikası, Ravenna, İtalya |
Ekim
ayının sonlarına doğru Cammarano, librettoyu besteciye sundu fakat besteci müziği
bestelemekte tereddüt ediyordu. Zira Alamiro rolünü oynayacak tenor hâlâ belli
olmamıştı. (Bu rolü oynayan ilk tenor Ignazio Pasini olacaktı) 12 Kasım'da
arkadaşı Ferretti'ye: "Belisario'yu Venedik için besteliyorum tam bir kör
gibi gidiyorum çünkü hâlâ tenorun kim olacağı belli değil." diye
yazmıştır. Donizetti, 3 Aralık'da bir ay kalacağı Milano'ya gitti. Teatro Alla
Scala'da 30 Aralık'da oynanacak olan Maria Stuarda operası için bir senfoni ve
bazı yeni bölümler besteledi. Baş rol Maria Malibran tarafından oynanacaktı.
Temsilin başarısız olması, iki ay içinde hem annesini hem babasını hem de yeni
doğan ikinci oğlunu kaybeden besteciyi daha da üzdü. Ayrıca o yıllarda kuzey
İtalya bir kolera salgınına tutulmuştu. Donizetti'nin Venedik'e gelişi hiç de
mutlu bir geliş değildi. Neyse ki Venedik'e salgın ulaşmamıştı, böylece besteci
yeni yaratısını sakin bir şekilde bekleyebilecekti. Tek korkusu Antonietta
Vial'in sesinin orta rejisterde zorlanıyor olmasıydı. 4 Şubat 1836 tarihinde
Belisario, La Fenice'de açılışını yaptı. Aynı gece ayrıca, koreograf
Cortesi'nin Gismonda adlı tarihi dansı da oynandı. Başarı olan ve etrafını
eserin dört kahramanının tüm beklentilerin de üzerindeydi. Donizetti 5 Şubat
tarihinde Ricordi'ye yazdığı mektubunda şöyle diyor:
"İşte
Belisario'nun çıkış haberleri. Kendi yaratım hakkında ne kadar gerçekçi ve
seçimsellikten uzak olabileceksem o kadar uzak olmaya çalışacağım. Senfoni
şöyle böyle; Vial'in cavatini alkış, Unger'in cavatini öyle yüksek çığlıklar ki
cavatini ikinci defa başlatmakta zorlandık. Pasini ve Salvatori düeti ikisi
için de alkış; koro, şöyle böyle; final, alkış, herkes solo alkışa çağırıldı.
İkinci
perde: Pasini aryası, üç defa sahneye çağırıldı; Vial ve Salvatori düeti birçok
Bravi fakat finalde (onların dediğine göre!) durum öyle ilginçti ki hepsi
ağlıyordu. Terzetto alkışlandı. Son sahnede Unger çok yoğun alkış aldı hem tek başına
hem diğerleriyle hem de benimle birçok defa selama çağırıldık. Bazı terslikler
oldu ama sende ilk gecelerin nasıl olduğunu bilirsin. Daima daha iyi
olacak."
18
Şubat'da, dönüş yolundayken Livorno'da mola verdiği bir sırada besteci arkadaşı
Innocenzo Giampieri'ye, Belisario'nun mutlu sonucunu şöyle müjdeliyor.
"Belisario, Venedik'de çok mutlu bir sonuç elde etti. Hangi bölümlerin
daha çok beğenildiğini bilemiyorum (alçakgönüllülüğümü bağışla) üçüncü geceden
sonra evime meşaleler, çığlıklar ve bir bandoyla döndüm." Venedik'de çıkan
La Gazzetta, okuyucularına opera hakkında çok olumlu yorumlar yazmıştır.
"İtalyan müziği yeni bir başyapıtla zenginleşti. Anna Bolena kendisine
yakışan bir kardeşi Belisario'da buldu. La Fenice'de sahnelenen Donizetti'nin
operası sadece çok beğenilmekle kalmadı aynı zamanda kalabalık bir seyirci
grubundan da sıcak bir alkış aldı. İlk notadan son notaya kadar tüm temsil
alkışlandı ve hem şarkıcılar hem de besteci tekrar tekrar selama
çağırıldı."
Donizetti
dördüncü temsilden sonra Napoli'ye doğru yola çıktı, fakat Belisario 28 temsil
yaptı (sadece Paskalya'nın başlaması ile bir kesinti oldu) Venedikli bir basim
ustası, ortasında Donizetti'nin resmi olan ve etrafını eserin dört kahramanının
çerçevelediği bir taş baskı yaptı. Altında ise şu sözler yer alıyordu:
"Belisario'nun savaş sesi, isteğiniz üzerine tüm Adriatik'de
yankılandı." Yeni eser kısa sürede her yerde büyük bir başarı elde etti.
La Scala'da aynı yılın 20 Ağustos'unda ve 1842'de temsil edildi. 1836 yılında
Viyana ve Madrid'de, 1837'de Londra'da, 1842'de Berlin'de, 1843’te Paris'de,
1844’te St. Petersburg'da ve New York'da seyirciyle buluştu. Opera Venedik'e
iki defa daha geri döndü. İlkinde 2 Mart 1839'da Viyana'lı Caroline Unger
(Beethoven' in 9 Numaralı Senfoni'sini ilk defa seslendiren efsanevi soprano)
yine Antonina rolünü canlandırdı. Belisario'nun ikinci ve son temsilinde 3 Ocak
1841 yılında başrolde Sebastiano Ronconi (daha meşhur olan Giorgio'nun kardeşi)
Belisario, Desiderata Delnacourt ise Antonina rolünde sahneye çıktı. Bu
tarihten sonra ne yazık ki Belisario bir daha sahnelenmedi. Eserin modern zamanlarda
tekrar keşfedilmesinde en önemli görevi üstlenen orkestra şefi kuşkusuz
Gianandrea Gavazzeni'dir. Operanın doğmuş olduğu La Fenice'de 1968-1969
sezonunda operanın kesintiye uğramış yolunu yeniden açmak için büyük çaba
gösteren şef, Venedik Opera kitapçığında basılmak üzere şöyle yazmıştır:
"1948-
1968 yılları arasında olacak Donizetti rönesansını ben bile tahmin etmemiştim.
Bu, kendi kendine olan bir olay değildi, uzun bir yenileme döneminden sonra ortaya
çıkan bir olaydı. Donizetti'ye duyduğum çekim ilk önce aynı şehirden olmamız,
aynı coğrafi örtüde büyümemizden dolayı geldi."
Gerçekte,
La Scala'da Maria Callas'ın baş rolünü oynadığı Anna Bolena operasından sonra
yavaş fakat emin adımlarla Donizetti rönesansını gerçekleştirmeye başlamıştı
Gavazzeni. Yunanlı- Amerikalı sopranonun sahnelerden çekilmesiyle görevi 1964
yılında Napoli'deki tarihi Roberto Devereux temsilini yapan Leyla Gencer
devraldı. Franca Cella'nın kitabında "Leyla Gencer, Romanzo vero di una
primadonna" yazdığı gibi Gencer, Belisario'nun ilk temsili için dekoratör
Pier Luigi Pizzi'nin yaptığı dekorlarda biraz tereddütteydi. Sahneye girmesi
gereken büyük bir göz şeklindeki kapı, onu hayrete düşürmüştü. Fakat San Vitale
mozaiklerinden etkilenilerek yapılan gerçekçi Bizans kostümleri hazırlanınca,
Pizzi tarafından sahneye konulan temsil, kendi bütünlüğüne kavuştu ve
sopranonun da tüm endişeleri dağıldı. Seyirciler de prodüksiyondan aynı oranda etkilenmişlerdi
hem Gencer'in Antonina'sını, hem Giuseppe Taddei'nin Belisario'sunu, hem de
Nicola Zaccaria'nın Giustiniano'sunu ayakta alkışladılar. Il Giorno gazetesi 11
Mayıs 1969 tarihinde şöyle bir başlık atmıştı: "Donizetti'nin temsil
edildiği Venedik'e koşun!"
Belcanto'nun
tutkunları bu daveti kabul ettiler ve Venedik'e gittiler. Fakat Belisario'yu
seyretmek isteyen herkes amacına ulaşamadı. Açılış gecesi olan 9 Mayıs'dan
sonra sadece beş temsil daha yapıldı. Bu sebeple Bergamo'daki Teatro Donizetti,
bir yıl sonra Ekim ayında Fassini, Pizzi prodüksiyonunu sahneleme teklifinde
bulundu. Fenice'de görev alan sanatçıların bazıları Donizetti'nin doğduğu şehir
olan Bergamo'da görev alamadı. Orkestra şefi Gianandrea Gavazzeni yerini Adolfo
Camozzo'ya bıraktı. Belisario rolünde bile bir değişiklik oldu. Taddei yerine
ileride çok büyük bir kariyer yapacak olan Renato Bruson yer aldı. Bir kez daha
eserin sahnelenme sayısı seyircinin duyduğu ilgiye yetmedi. Bir önceki yıl
operayı görenler, fikirlerinden emin olmak için eseri tekrar görmek istediler.
Halkın ortak yorumu, bu unutulmuş eserin klasikler arasındaki sağlam yerini
aldığı yolundaydı.