Press [2005 - 2019] [Turkish]

 

2 0 0 5

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER

2005.06.05

DOĞAN HIZLAN

Leyla Gencer ile ilgili bir müjde vereyim

Uluslararası İstanbul Müzik Festivali’nin bu akşam Aya İrini’de yapılacak açılış konserinden önce İKSV (İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı) tarafından gerçek divamız (bu sıfat o kadar çok kullanıldı ki havı döküldü) uluslararası üne sahip soprano Leyla Gencer’e 2005 Yaşam Boyu Başarı Ödülü verilecek. Ona nice sağlıklı, mutlu, müzikli yıllar diliyorum.

Ne yazık ki, büyük soprano rahatsız olduğundan törene katılamayacak, onun adına ödülü Covent Garden Kraliyet Operası eski Genel Müdürü Sir John Tooley alacak.

Diva’yı ilk kez uzun süre kuyrukta bekleyerek bilet alabildiğim Puccini’nin Tosca operasında seyrettim/dinledim. Eski Dram Tiyatrosu’nda.

Tanıştıktan sonra bir gerçeği fark ettim.

O hançeresiyle değil beyniyle söylüyordu. Bir sanatçının başarısı tek kelimeyle özetlenebilirdi: Tutku.

Zeynep Oral’ın onun yaşamını dile getiren Tutkunun Romanı da (Doğan Kitap), Türkiye’den dünyaya açılan birinin tek rehberinin tutku olduğunu gösteriyor.

Ahmet Makal’ın ‘Tutkuların ve korsan CD’lerin kraliçesi Leyla Gencer’ yazısını (Andante, 15 Mayıs-15 Temmuz, s. 16) okurken, onun yıllar önce LP’lerini İtalya’dan aldığımı anımsadım, Leyla Gencer Sahnede (Leyla Gencer in Scena) adını taşıyordu. Müzik mağazasına girip adını telaffuz ettiğimde, satıcı çocuk Cencer diye bana tezahürat yapmıştı. Sonraları da CD’lerini toplamaya başladım.

Ahmet Makal’ın onun yurtdışındaki ve içindeki durumunu anlatan bir görüşünü okumanızı isterim:

‘Gencer’in; önce, Callas’ın ve Tebaldi’nin, daha sonraları ise Caballe ve Sutherland’ın hüküm sürdüğü dönemlerde kendini kabul ettirebilmesi, gerçekten büyük bir başarıdır.

Gencer’in bu uzun soluklu koşusunda ülkemizden gereken ilgi ve desteği görememiş olması ise can acıtıcı bir gerçektir.’

Ahmet Makal’ın yazısında Leyla Gencer diskografisini bulabilirsiniz. Seçim için yararlı bir kaynak.

İKSV Başkanı Şakir Eczacıbaşı bu akşam yapacağı açış konuşmasında Leyla Gencer’i uluslararası nitelikleriyle tanıtıyor.

Türkiye’ye çok geç döndü, biz uluslararası başarılarını yeterince Türkiye’de yansıttık mı? Kolayca evet diye yanıtlayamam.

Ancak Şakir Eczacıbaşı’nın bu akşam vereceği bir müjdeyi ben okurlarıma bugünden iletiyorum: ‘Leyla Hanım’la ilgili olarak size bir müjdemiz var: 2006’dan başlayarak Vakfımız, genç yetenekleri ortaya çıkarmak amacıyla, Dışişleri Bakanlığı’nın destekleyeceği, Doğuş Grubu ve Garanti Bankası’nın sporsorluğunu üstleneceği Leyla Gencer Şan Yarışması’nı düzenleyecek.’

Yazarken Leyla Gencer’in Lucrezia Borgia’yı söylediği Gaetano Donizetti’nin Lucrezia Borgia operasını dinliyorum.

2 0 0 6

SKYLIFE MONTHLY MAGAZINE                              

2006 September

2 0 0 7

SEVİL MONTHLY MAGAZINE                              

2007 September

2 0 0 8

POLONYA YAZILARI 

2008 Ankara

AHMET SEVGİ

 

Gururumuz Leyla Gencer Ankara Devlet Operası’nın önünden geçerken köşede, çimenlerin üzerinde yükselen ‘Leyla Gencer Anıtı’nı her görüşümde heyecanlanırım.

 

1995 yılında dikilen bu heykelin mermer zemini üzerinde şunlar yazılı. “Çağdaş Türk Operası’nın Öncülerinden Devlet Sanatçısı Leyla Gencer – 1928”. Bu heykel adeta şunları söyler bize; “Ben Leyla Gencer. Bir opera sanatçısıyım. Sözlerinin çoğu veya tamamı şarkıyla söylenen müzikli tiyatro eserine opera denildiğini biliyorsunuz. 1950’de çıktığım sahne hayatını 1989’da verdiğim son temsille noktaladım. Halen eşimle birlikte İtalya’da yaşıyorum. Avrupa’da sanatçı eğiten kurumlarda hocalık ve danışmanlık yapıyorum. Çocuğumuz yok. Ama repertuvarımda bulunan 73 operanın her birini çocuğum sayıyorum. Onların hepsini seviyorum. Büyük kitlelerin operaya yeniden ilgi duymasında emeğim geçti. Bunun için mutluyum.” Bu heykel beni yine alır götürür. Leyla Gencer’in heykelinin arkasında yıllar süren geceli gündüzlü emeği görürüm. Raflar dolusu binlerce kitabın okunup özümsendiğini görürüm. Özveriyi görürüm. Seyahatleri, koşuşturmaları görürüm. Ankara – Varşova Dostluk Derneği Başkanı olarak bir ayağım İstanbul-Beykoz’daki Polonezköy’de. Polonezköy’e her gidişimde müze niteliğindeki “Zofia Teyze Hatıra Evi”’ni de gezerim. Bu evin duvarlarında asılı Leyla Gencer’in çerçeveli iki-üç fotoğrafı sanki gülümser bana. Son gidişimde bir fotoğrafının karşısında durdum. Hakkında bir yazı yazmam gerektiğini düşündüm. Peki, Leyla Gencer’in Polonezköy ile ilgisi nedir? Birincisi, küçük Leyla ailesi ile birlikte genellikle kışları Boğazdaki evlerinde, yaz aylarını da Yeşilköy’deki konutlarında ve Polonezköy’deki tatil evlerinde geçirirler. İkincisi, bankacı olan eşi İbrahim Gencer, genç kız Leyla Çekmegil’i ilk defa Polonezköy’de görür. 11 Aralık 1946’da evlenirler. Leyla ve İbrahim Gencer çifti olurlar. Üçüncüsü, aristokrat aileden gelen annesi Alexandra Angela Minakovska, Polonya asıllı. Polonezköy’lü Minakovski ailesinden. Türkiye’de Polonya denilince aklımıza Polonezköy’ün geldiğini biliriz. Anne Minakovska’dan söz etmişken, biraz bilgi verelim. Minakovska evde bol bol kitap okur. Piyano çalar. Güzelliklere, inceliklere ve öğrenmeye meraklı bir hanımefendi. Keyiflendiğinde gitar eşliğinde şarkılar söyler. Hem mükemmel bir eş hem de mükemmel bir anne.

 

Minakovska’nın çok sevdiği eşi Hasanzade İbrahim Çekmegil, bir tarihte Safranbolu’dan İstanbul’a gelip yerleşen oldukça varlıklı ve köklü bir ailenin oğlu. Anne Minakovska ömrünün son yıllarına doğru, eşi İbrahim Çekmegil’i kaybettikten sonra, müslüman olur. Adını da Atiye Çekmegil olarak değiştirir. Küçük Leyla’nın matmazel’i Lejeune evlerinde görevli bir hanımefendi. Bu Fransız bakıcı Bayan Lejeune, küçük Leyla’ya Fransızca’yı öğretir. Fransız ve İtalya edebiyatı ile dünya klâsiklerinin kapısını açar. Küçük Leyla 13 yaşında Fransız klâsiklerini okur. Baudelaire, Musset, Vigny en sevdiği yazarlardır. Çocukluğunda dünya edebiyatının, tiyatrosunun, müziğinin, sanat ve kültürünün her alanını öğrenir. Kitaplar, kitaplar, kitaplar... Öğrenimi Notre-Dame-de-Sion’da başlar. İstanbul İtalyan Lisesi’ni bitirir. İtalyan Lisesi’ni bitirdikten sonra, Beyazıt Kütüphanesi’nde bir süre çalışır. İstanbul Belediye Konservatuarı’na girer ve mezun olur. Bayan Reine Gelenbevi’den, Cemal Reşit Rey’den ve Muhittin Sadak’tan çok yararlanır. Eşi İbrahim Gencer bankacıdır. İstanbul’dan sonra çalıştığı bankanın Zürih ve Frankfurt temsilciliklerinde de çalışır. Leyla Gencer eşi İbrahim Bey’e hep “İbocuğum” diye hitap eder. 1949 yılında Ankara Devlet Tiyatrosu’nun başında Muhsin Ertuğrul vardır. O tarihlerde Opera, Devlet Tiyatroları’na bağlı. Muhsin Hoca Leyla Gencer’e “Ankara’ya gel” der.

 

Dönemin en büyük sopranolarından Giannina Arangi Lombardi’nin de teşvikiyle 1950’de Ankara’ya gelir. Koro sınavına girer. Kazanır. Önce korist olur. Türkiye, 1950-1958 yılları arasında Ankara’da dünyanın en önde gelen krallarına, cumhurbaşkanlarına Leyla Gencer’in aryalarını sunar. Krallar, kraliçeler, prensesler, prensler, dükler, baronlar, devlet başkanları, başbakanlar, büyükelçiler Leyla Gencer’in aryalarını alkışlarlar. Artık, Ankara Leyla Gencer’e dar gelir. 1952’de İtalya’da çalışmaya başlar. Milano’da 1778’de yapılan ünlü tiyatro binası ve İtalya operasının en önde gelen sahnesi sayılan “La Scala”da solist olarak 20 Ocak 1957’de sahneye çıkar. İlk Türk sanatçısı olur. “La Scala”’dan önce 1954’de Napoli’de “San Carlo Tiyatrosu”’nda rol alır. Ankara, Belgrat, Ankara, Trieste, Napoli, Palermo, Ankara, Lozan, Münih, Ankara, Napoli, Torino, Ankara Varşova, Lodz, Poznan ve Ankara ile diğer şehirlerdeki temsilleri birbirini izler. Münih, Viyana, San Francisco, Venedik, Floransa, Spoletto, Salzburg gibi uluslararası festivallere katılır. Piyano eşliğinde resitaller sunar. Londra’da Albert Hall’de, New York’ta Carnagie Hall’de orkestra eşliğinde konserler verir. Primadonnalığa yükselir. Çok geniş repertuvarı olan Gencer, özellikle Verdi, Donizetti, Bellini, Rossini ve Puccuni operalarındaki yorumlarıyla övgüler alır. 1960’dan sonra başta Rus Operası olmak üzere diğer operaları da repertuvarına katar. Unutulan ya da çok az sergilenen eserleri yeniden canlandırır. 30’a yakın uluslararası ödül kazanır. Çeşitli nişanlar ile birlikte 1994’te Ankara’da Sevda-Cenap And Vakfı Onur Ödülü Altın Madalyası alır. 1987’deki 15. Uluslararası İstanbul Festivali’ne katılır. Bu festival çerçevesinde 23.07.1987’de Aya İrini’de konser verir. Türk ve dünya opera tarihine adını altın harflerle yazdıran sanatçı. Bir ara adının ve milliyetinin değiştirilmesi teklifine şiddetle karşı koyar. Millî kimliğinden ödün vermez. Evrenseli yakalar.

 

Dünya müzik otoriteleri O’na, “Türk Divası” (La Diva Turca) ünvanını verir. Hiç bitmeyen çalışma ve öğrenme arzusuyla eserleri seslendirir. Başkalarını taklit etmez. Orijinaldir. Okurken eserlere ruh katar. Her temsilinin sonunda seyircisini yeniden feth eder. Alkışları dinmek bilmez. “La Diva Turca” ünvanını alnının teriyle kazanır. O’nun için hayat müziktir. 1988 yılında “Devlet Sanatçısı” ünvanını alır. O bitmez tükenmez Anadolu ateşini ruh ve kültür zenginliği içinde seyircisine sunar. Dünyayı ayağa kaldırır. Seyircisini gözyaşlarına boğar. Sesinin özelliği, sözcükleri seslendirmedeki berraklığı, her sözcüğün ritim ve anlamını bilerek okuması eşsizdir. O, araştırır. İnceler. Her notayı, her sözcüğü tek tek tahlil eder. Yurt dışındaki bir-iki emsali arasından sivrilir. Zirveye çıkar. Otuz beş yıl ayakta kalır. Operayı tek düzelikten çekip çıkarır. Seyircisini ruhundan, yüreğinden, beyninden yakalar. Sevilir. Sayılır. Sahneye her çıkışında dev olur. Müziği huşu içinde söyler. Sahneyi zirvede iken, en çok tanındığı zamanda bırakır. Leyla Gencer, engin kültürü ve sanatçı duyarlılığı ile seslendirdiği eserlerin yazarlarını ve bestecilerini çok iyi anlar. Yorumlarıyla seyircisine aktarmayı bilir. Sesini renkten renge sokar. Gereğinde yükseltir. Gereğinde kısar. Sesini, üstün oyun gücüyle birleştirir. Müzikle, dramatik öğeyi çok iyi kaynaştırır. İnsanın sağlığında dikilen heykelini görmesi ne güzel. Kültür adamlarımızın, sanatçılarımızın heykellerinin sayılarını giderek artırmalıyız. Evrensel olmayı başarmış, uluslararası düzeyde ün kazanmış bilim adamlarımızı, kültür adamlarımızı, sanatçılarımızı ve yazarlarımızı “Süleymaniye”, “Selimiye” gibi korumalıyız. Çünkü O’nlar kültür varlıklarımızdır. Bunun için heykelleri dikilmeli, yaptıkları canlı tutulmalıdır. Leyla Gencer heykeli dikilmiş kültür varlığımızdır. Leyla Gencer gururumuzdur.

Leyla Gencer hakkında yazılmış kitaplar

* CELLA, Franca “Leyla GENCER, Romanzo Vero di una Primadonna” (Leyla GENCER – Bir Primadonna’nın Gerçek Romanı) C.G.S. Edizioni, Venedik, 1986
* ORAL, Zeynep “Tutkunun Romanı-Leyla GENCER” Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 318/13 – Ankara, 1992
* ORAL, Zeynep “Tutkunun Romanı-Leyla GENCER” Milliyet Yayınları, İstanbul, 1992
* ORAL, Zeynep “Leyla GENCER’e Armağan” Sevda-Cenap And Vakfı Yayınları, 1994 Onur Ödülü Altın Madalyası Sahibi, Dizi N. 6, Ankara, 1994
* ORAL, Zeynep “Tutkunun Romanı-Leyla GENCER” Doğan Kitap-İstanbul,1999 * ÖZİŞ, Ünal (Prof.Dr.) “Leyla GENCER ve Opera Dünyası” Sevda-Cenap, And Vakfı Yayınları, Ankara, 2006

POLONYA YAZILARI 

2008 Ankara

AHMET SEVGİ

Leyla Gencer’i kaybettik (1928 – 2008) 

Uluslararası sanat çevrelerinde “La Diva Turca” olarak tanınan 20’nci yüzyılın en büyük opera sanatçılarından Leyla Gencer’i 10 Mayıs 2008 Cumartesi günü İtalya – Milano’daki Majino Caddesi’ndeki evinde, solunum ve kalp yetmezliği sebebiyle kaybettik. Leyla Gencer’in vefatı dünya basın ajanslarına hemen yansıdı. Görsel ve yazılı Türk medyası da bu haberi üzüntülü ve çarpıcı olarak Türkiye’ye hemen duyurdu. Leyla Gencer’in vefatı üzerine o günlerdeki bir kısım gazetelerin manşetlerine birlikte göz atalım.

 
“Dünya operası La Diva Turca için ağlıyor.”
“Türk divası Leyla Gencer öldü.”
“La Diva Turca’yı yitirdik.”
“Türkiye’nin gerçek diva’sı artık yok.”
“La Scala da O’na veda etti.”
“Diva’nın cenazesinde medeniyetler buluşması.”
“Diva’nın külleri memleketinde.”
“La Diva Turca Boğaz’a kavuştu.”
“20’nci yüzyılın son diva’sına veda.”
“Diva’nın ruhu Boğaz’la buluştu.”
“İlahilerle uğurlanıyor.”
“Leyla Gencer anısına Dolmabahçe Camisi’nde mevlit okundu.”
 
“Leyla GENCER’in köyünü (Safranbolu’nun Yörük Köyü) yılda 30 bin kişi ziyaret ediyor.”
 

Gazeteci Reha Erus; Roma’dan bildirdiği, gazetesinde de yayımlanan fotoğraflı haberinde şunları söylüyor. “Leyla Gencer’in tabutu kiliseye taşınmadan önce, bir imam tarafından aile bireylerinin katılımı ile evinde dua merasimi yapıldı. Sanatçının naaşı San Babila Kilisesi’ndeki ayinin ardından Lambrate Mezarlığı’ndaki krematoryuma teslim edilmeden önce, İslami usullere göre cenaze namazı kılındı. Gencer’in cenaze namazı, cenaze arabasının mezarlık girişi önünde mola verdiği sırada, sanatçının akrabalarının da katılımı ile Milano’da görev yapan Kemal GÜL adlı imam tarafından kıldırıldı.” Leyla Gencer’in naaşı, vasiyeti doğrultusunda Kuran okunmasının ardından Milano Lambrate Mezarlığı’nın krematoryumunda yakıldı. Cesedinin külleri bir kutu içinde Boğaz’ın sularına dökülmesi için, İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı (İKSV) Genel Müdürü Görgün Taner ve Gencer’in yakın arkadaşı Melahat Behlil’in kucağında Milano’dan İstanbul’a uçakla getirildi. Atatürk Limanı’ndan doğrudan Atatürk Kültür Merkezi (AKM)’ne götürüldü. Leyla Gencer’in küllerini, AKM’de 15 Mayıs 2008 Perşembe günü saat 22.30’da Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay basın mensuplarının önünde çiçekle karşıladı. Hatıra defterine duygularını yazdı. AKM’deki karşılama töreninden sonra küller, o gece İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı’na götürüldü. Orada özel bir odada muhafaza edildi. Leyla Gencer’in küllerinin Boğaz’ın sularıyla buluşturulması için 16 Mayıs 2008 Cuma günü, görkemli bir tören düzenlendi. Bu tören için, İstanbul Devlet Opera ve Balesi Orkestrası ve Korosu Dolmabahçe Meydanı’nı bir açık hava sahnesine dönüştürdü. Törende; Gencer’i çiçekler atarak uğurlamaya gelenler arasında, Cumhurbaşkanlığı Danışmanı Zeynep Damla Gürel, İstanbul Vali Yardımcısı Cumhur Güven Taşbaşı, bir kısım siyasî şahsiyetler ile, Güler Sabancı, Şakir Eczacıbaşı, Bedri Baykam, Nuri Çolakoğlu, Yelda Kodallı, Genco Erkal Gülriz Sururi, Hakan Aysev, Ferdi Artuner, Fazıl Say, Meral Çetinkaya gibi pek çok sanatsever ve sanatçı ilk bakışta göze gelen isimlerdi. Törende; yakılan bedeninin külleri, Süreyya adlı bir teknenin içinde, simli siyah bir örtünün üzerine yerleştirildi. Küllerin muhafaza edildiği tahta kutunun üst tarafına Gencer’in çerçeveli bir fotoğrafı, ön tarafına da çok sevdiği beyaz güller konuldu. Teknenin içinde Gencer’in kuzeni Engin Cezzar, İpek Cem, sanatçının yakın dostları Melahat Behlil, Necla Ergeneli, Sevgi Üzer, gazeteci-yazar Zeynep Oral, Evin İlyasoğlu, Türkiye’nin Tallin Büyükelçisi Şule Soysal vardı. İstanbul Devlet Operası ve Balesi Orkestrası ve Korosu, Mozart’ın “Requiem”’i (ağıt) ile Ahmet Adnan Saygun’un Yunus Emre Oratoryosu’ndan üç ilahinin seslendirilmeleri sırasında, küller Boğaz’ın sularına döküldü. Süreyya adlı teknenin içinden küllerin denize dökülmesini gazeteci-yazar Zeynep Oral, Türkiye’nin Tallin Büyükelçisi Şule Soysal ve yakın arkadaşı Melahat Behlil birlikte yaptılar. Küllerin, Boğaz’ın sularına dökülmesinden sonra da teknedekiler ve sahilden törene katılanlar denize beyaz güller atarak Diva’yı gözyaşlarıyla uğurladılar. 16 Mayıs 2008 Perşembe günü yapılan bu tören, ertesi günkü, yani 17 Mayıs 2008 tarihli gazetelere resimli olarak ayrıntılarıyla yansıdı. Leyla Gencer’in vefatı sebebiyle, bir kısım köşe yazarları da “La Diva Turca”’yı sütunlarına taşıdılar. Bu yazıların bir kısmının başlıklarına ve yazarlarına birlikte göz atalım. “Sanki ses hafızam boşaldı. (Doğan Hızlan)” “Leyla Gencer’in heykelini gerçekleştirmeliyiz. (Doğan Hızlan)” “Boğaz’ın kızı. (Yalçın Doğan)” “Leyla Gencer’i İnönü dışarıya göndermişti. (Yalçın Bayar)” “Boş Koltuk (Can Dündar)” Yine o tarihlerde, alan uzmanlarının Leyla Gencer için ne dediklerini gazeteden birlikte okuyalım. Rengin Gökmen (Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürü) – “Sanat dünyası 20. yüzyılın en önemli opera sanatçılarından birini yitirdi.” Zeynep ORAL (Gazeteci-yazar)- “Leyla Gencer olmasaydı pek çok eser kaybolacaktı.” Evin İlyasoğlu – “Türk sanatçıları onun tutkusundan örnek almalı.” Filiz Ali – “Büyük divalar dönemi onunla birlikte sona erdi.”

 

Dr. Mesut İktu (İstanbul Devlet Opera ve Balesi Eski Müdürü) – “Ölümü sadece Türkiye için değil, dünya için de önemli bir kayıp. O gerçek anlamıyla bir divaydı.” Orhan Şallıel (Bursa Devlet Opera ve Balesi Şefi) – “İlerlemiş yaşına rağmen performans kaybetmemiş biriydi. Çok özel bir stili vardı.” Hepimiz biliyoruz, Leyla GENCER’in babası Hasanzade İbrahim Bey Safranbolu’lu köklü bir aileden. Annesi Angela Minakovska Polonya asıllı. İstanbul – Beykoz Polonezköy’den Minakovski ailesinden. Gencer’in babasının ölümünden sonra, annesi Minakovska Müslüman oldu. Atiye ismini aldı. Leyla Gencer; vasiyetini bu kimlikle yaptı. Vasiyeti doğrultusunda hem kilisede ayin hem de İslâm adetlerine göre törenler düzenlendi. Leyla Gencer’in ölümünden sonra şimdi neler yapılabilir.

 

- “Leyla Gencer’i Araştırma Enstitüsü” kurulabilir. Araştırmalar ve çeşitli etkinlikler bu çatının altında yapılabilir.

- Heykeltraş Huşber Akyürek Hanımefendinin maketini hazırladığı Leyla Gencer’in çelik konstrüksiyonlu heykeli, Maçka Parkı’ndaki tespit edilen yere dikilebilir. Tepeden denizi gören bu yer, mükemmel. Doğan Hızlan’ın yazdığı gibi, 300 bin Euro bulunup “Leyla Gencer’in heykelini gerçekleştirmeliyiz.”

- “2008 sonbaharında İstanbul Tepebaşı’nda “İKSV Evi” açılacak. Burada bir bölüm “Leyla Gencer Müzesi” olacak.” Bu çalışma da sevindirici.

- Doğan Hızlan’ın “Leyla Gencer’in long playleri, CD’leri toplanmalı, firmalarla anlaşıp, iyi, ciddi kitapçıklarla da desteklenen (Leyla Gencer Diskoteği) oluşturulmalı” önerisi de mükemmel.

- Önceden planlanan ve yıllardır uygulanan etkinliklere de devam edilmelidir. Bundan birkaç yıl önce yazdığım “Gururumuz Leyla Gencer” adlı yazımın son iki paragrafını, bu yazıma da aynen alarak noktalıyorum.

 

“Evrensel olmayı başarmış, uluslararası düzeyde ün kazanmış bilim adamlarımızı, kültür adamlarımızı, sanatçılarımızı ve yazarlarımızı “Süleymaniye”, “Selimiye” gibi korumalıyız. Çünkü onlar kültür varlıklarımızdır. Bunun için heykelleri dikilmeli, yaptıkları canlı tutulmalıdır. Leyla Gencer, Ankara’da heykeli dikilmiş kültür varlığımızdır. Leyla Gencer gururumuzdur.”

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER                              

2008.02.17

CUMHURİYET DAILY NEWSPAPER                             

2008.02.19

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER

2008.02.28

DOĞAN HIZLAN

Leyla Gencer’in La Scala’da 50. Yılı

 

Dünya operasının önemli sopranolarından, Diva Leyla Gencer için, operanın kutsal yeri Milano’daki La Scala’da 20 Şubat 2008 akşamı görkemli bir tören yapıldı.

O geceye Türkiye’den katılan, bir sanatsever dostumun bana oradan gönderdiği e-postayı okuyacaksınız.

"Sevgili Doğan Hızlan,

20 Şubat akşamı Milano’da Scala Tiyatrosu’ndaydım. Scala Tiyatrosu ’Leyla Gencer 50 Anni alla Scala’ başlığıyla yayınladığı kitabın muhteşem bir törenle takdimini yaptı. Leyla Hanım, şiddetli bir zatürreeden yattığı hastaneden yeni çıkmıştı ve telefonda törene gidemeyeceğini ve Milano’ya gitmememi söylemişti.

Leyla Hanım törenin yapıldığı Toscanini (bildiğiniz gibi Toscanini’nin cenazesinde Gencer Requiem’i seslendirmişti) Salonu’na genel müdür, artistik direktör Stephane Lissner’in kolunda girdi. Bütün salon ayakta çılgınca dakikalarca alkışladı. Sahneye çıktığında yine bildiğimiz Regina idi. Bazı filmleri gösterildi. Özellikle İsviçre’de bir şatoda sahnelenen Il Travatore’nin bir bölümü gösterildi ki muhteşemdi. Hem icra hem oyunculuk olarak. Stephane Lissner Leyla Hanım’ın elini hiç bırakmadan onun Scala açısından değerini vurgulayan duygulu bir konuşma yaptı. Müzik ve sanat çevresinden dostları (Pizzi) gibi, ona ait çeşitli anıları içeren, onu anlatan konuşmalar yaptılar. Gelemeyenlerin (Fontana, Muti gibi) mektupları okundu. Sıra Leyla Hanım’a geldiğinde, o hastalıkları geçirmemiş gibi, kraliçeler gibi konuşmaya başladı. Bir İtalyan’dan daha güzel İtalyancasıyla oradakileri kah ağlattı, kah güldürdü.

Leyla Hanım muhteşem sanatına ilaveten, dil bilgisi, kültür birikimi, zarafet, hazırcevaplığı, konuşma ve ifade gücüyle gerçekten müstesna bir insan. Ve en güzel hususlardan biri hala Türk. Biliyorsunuz orada 50 yılı aşkın yaşamasına, İtalyanların onu kendilerinden addedip mesela Lombardiya kadınları ansiklopedisinde ona yer vermelerine rağmen İtalyan vatandaşlığını hala almadı. Milletine bağlılığını da sonuna kadar devam ettiriyor.

Scala’daki törende konuşanlar onun Türk yanını vurguladılar.

Geçen gün Scala Müzesi müdürü gelip onun evinde asılı duran yağlıboya portresini ve bazı eşyalarını almış. Pizzi; Callas, Tebaldi gibi diğer bazı divalarla birlikte müzede bir düzenleme yapacakmış..."

Onun için hazırlanan kitap Leyla Gencer-50 Anni alla Scala (Leyla Gencer Scala’da Elli Yıl) başlığını taşıyor.

Kitabın iç ön kapağında onun opera temsillerinin yer aldığı bir DVD, arka kapak içinde de temsillerden seçilmiş iki CD bulunuyor.

Kitapta Türkiye’deki, yurtdışındaki yaşamından fotoğraflar var.

Gencer’in La Scala’da ilk rol aldığı 1957 yılında Poulenc’in Le Dialogues des Carmelites operası ile başlıyor fotoğraflar. 50 yılın önemli anlarını zaman tüneli içinde günümüze kadar getiriyor.

Sayfanın başında, "Scala’da 19 başlık" yazıyor, zira Gencer tam 19 ayrı operada rol almış.

Biz Leyla Gencer için ne yapmalıyız ne yapacağız?

Bu bir başka yazının konusu.

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER

2008.02.29

DOĞAN HIZLAN

Leyla Gencer’in heykelini gerçekleştirmeliyiz

Önce Zeynep Oral’ın Leyla Gencer Heykeli Maçka’ya (Cumhuriyet, 8 Şubat 2008) yazısındaki bilgiyi özetlemeli.

Oral, Leyla Gencer ile bir lokantada yemek yerken, onu heykelci Huşper Akyürek ile tanıştırıyor. Akyürek, onun heykelini yapmak için müsaade istiyor, Leyla Gencer de "İzin veriyorum" diyor.

Diva, İstanbul’da iken ona heykel dosyasıyla geliyor.

Şişli Belediye Başkanı Mustafa Sarıgül de bu heykel için Maçka Parkı’nın caddeye bakan ucunda yer veriyor.

Heykelin toplam yüksekliği altı metre. Fa anahtarı formunda granit bir kaide üzerinde oturuyor.

Heykelin maketi hazır, yeri hazır.

O heykeli oraya dikebilmek için bir sponsor aranıyor.

Maçka Parkı’nda bir Leyla Gencer heykelini görmek elbette bizi mutlu edecektir.

İstanbul’da önemli edebiyatçıların heykelleri var, o adlara Leyla Gencer’in de eklenmesi için bu parasal çabayı harcamak hepimize düşer.

Üstelik heykel projesini büyük sanatçımız da onayladığına göre, onun da içine sinmiştir.

İstanbul’da bir de Leyla Gencer Müzesi düzenleniyor.

Tepebaşı’nda Deniz Palas Apartmanı dış cephesi aynı kalarak yenileniyor.

Önümüzdeki sonbaharda İKSV Evi olarak açılacak, burada da bir bölüm Leyla Gencer Müzesi olacak.

Bir müzikçinin yaşamından kesitleri, eşyasını, notalarını, fotoğraflarını burada görebileceksiniz.

Leyla Gencer Şan Yarışması da, Aydın Gün’ün girişimiyle ilk kez 3-9 Eylül 1995 tarihinde başladı.

İstanbul Kültür Sanat Vakfı ve La Scala Tiyatrosu Sahne ve Gösteri Sanatları Akademisi Vakfı işbirliği ile bu yıl 25-30 Ağustos 2008 tarihleri arasında İstanbul’da yapılacak.

Büyük sanatçılara verdiğimiz önem, bize başkalarının vereceği önemle doğru orantılıdır.

MİLLİYET DAILY NEWSPAPER                              

2008.05.12

FİLİZ ALİ

Leyla Gencer and İbrahim Gençer at home Milano 1988

Opera Dünyasının Son Divası Leyla Gencer de Ölümlüymüş Meğer... 

Bazı insanların öleceği hiç aklınıza gelmez. Ne kadar “kendimi iyi hissetmiyorum, hakikaten hiç iyi değilim” de deseler siz hastalığı ya da ölümü yakıştırmazsınız onlara. Zaten en sağlıksız, en halsiz anlarında bile “hadi sahneye çıkıyorsun” dendiğinde birden canlandıklarına, büyük bir titizlikle sahne için hazırlandıklarına, sonunda sahneye adım atar atmaz etraflarına parlak bir enerji halesi yaydıklarına kaç kez tanık olmuşsunuzdur.

 

Leyla Gencer’i bundan yaklaşık 50 küsur yıl önce ilk kez tanıdığımda Ankara Devlet Konservatuarı’nda öğrenciydim. Sınıf arkadaşım piyanist Alp Ulusoy, Leyla Hanımın akrabasıydı. Birlikte Atatürk Bulvarı’ndaki çatı katına çaya gitmiştik. Leyla’nım o zamanın Ankara Operası sanatçılarından hiçbirinin hayatına benzemeyen bir hayat tarzı sürdürüyordu kocası İbrahim Bey’le. İstanbul’dan Ankara operasına gelip, kısa bir süre sonra başroller oynamaya başlaması opera kulislerinde kıskançlık krizlerine ve bol dedikodulara malzeme olmaktaydı. Güzelliği, görgüsü, dil bilmesi, kendini daha o zamanlar bir kraliçe gibi taşıması ve her şeyden önemlisi sahne üzerindeki başarısı onu zamanın opera sanatçılarından ayırıyor, farklı kılıyordu. 

 

Zaten Leyla Gencer’in Ankara Operası macerası 1950-55 arası sadece birkaç yıldır. O, opera sanatının 2. dünya savaşı sonrası yaşanan büyük patlama döneminde, Maria Callas, Renata Tebaldi gibi yıldızların yaratıldığı pırıltılı ortamda İtalya’ya gitmiş ve müthiş bir rekabet dünyasında kendini kabul ettirmişti. Gencer’in opera kariyerine tarafsız bir gözle baktığımızda cesaretine, sebatkârlığına, çalışkanlığına, gururlu duruşuna bir kez daha hayranlık duyarız. 

 

Gencer, opera dağarının yeni ve keşfedilmemiş alanlarına girme riskini göze almasıyla da dikkat çeker. Ses tekniğine birinci derecede önem verir. Sesini bir enstrüman gibi çalıştırdığını, teknik sağlam olmadan doğru ifadeye varılamayacağını her fırsatta tekrar eder. Onun için “sesim yorulur, kısılır, aman tam ses söylemeyeyim” gibi kısıtlamalar geçerli değildir. 

 

Sahne büyüsüne sahip olarak dünyaya gelmiş ender fanilerden biridir Leyla Gencer. Sahnede göründüğü anda seyirciyi avucunun içine alabilen hem sesini kullanışı, hem kusursuz yorumu hem de yarattığı kişi ile özdeşleşmesi onu aynı zamanda birlikte çalıştığı orkestra şefleri ve rejisörlerin de gözdesi yapar.

 

Büyük plak firmalarının desteği olmadığından sahne üzerinde yarattığı, canlandırdığı ve seslendirdiği sayısız rolün ses ve görüntü kayıtları hep korsandır. Adı etrafında zaman içersin de gizemli bir efsane oluşur. Korsan kayıtlar kapışılır, dünyanın en ücra köşelerine kadar yayılan Leyla Gencer hayranları ağı gerçekleşir. 

 

Türkiye müzik dünyasının Leyla Gencer’i kabul etmesi epey gecikmişti. Ona hak ettiği önemi vermemiz ne yazık ki hayatının son dönemine rastladı. Ama o, memleketine hep sadık kaldı, küsmedi, gençlere evini, kucağını açtı, bilgilerini aktarmaktan kaçınmadı. Türk adını dünyada gururla taşıyan ender insanlardan biriydi Leyla Gencer, onu hep hayranlık ve sevgi ile anacağız. 

CUMHURİYET DAILY NEWSPAPER                              

2008.05.13

SABAH DAILY NEWS PAPER

2008.05.13

HINÇAL ULUÇ

 
Bir Leyla Gencer yaşamıştı ki..
 
Sabah'ın erken saatlerinde tutmuştuk, Ahmet'le Dil Tarih'in yolunu... Ahmet, Kışlalı, kuzen... Dil Tarih'in dillere destan kızlarıyla kantinde hoş saatler değildi bu defa sebebimiz... Tatil günü ne kantini... Konsere gidiyorduk...

Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası o zamanlar, her cumartesi öğleden sonra Üniversite Konserleri verirdi Dil Tarih'in büyük salonunda... İrfan Şahinbaş'ın adını taşırdı aklımda kaldığı kadarıyla da o salon... Konser öğleden sonra 3'te başlıyordu da, biz niye sabahın köründe yollardaydık...

Çünkü o konser başkaydı... O konser farklıydı. O konser anlamlıydı, muhteşem olmanın ötesinde...

Leyla Gencer ülkesinde söyleyecekti...

Demokrat Parti zadeganı sanki İsmet Paşa'nın izlerini silmek ister gibi, çok sesli müziğe pek itibar etmezdi. İlk Milli Eğitim Bakanları, Tevfik İleri, Büyük Tiyatro'daki İsmet Paşa'nın koltuğunda gerçekleştirmişti ilk eylemini. İsmet Paşa'nın kulağı güç duyduğu için Operaları ve konserleri rahat izlesin diye, o koltuğa özel bir kulaklık monte edilmişti. Paşa oturunca kulaklığı takardı. Demokrat Parti seçimi kazanıp iktidar olunca, İleri, tayin ettiği Tiyatro Müdürüne emir verip, kulaklığı söktürmüştü.

Olayı öğrenen Bedii Faik, zamanın en büyük kısa fıkra ustası "Sayın Savcı, bana hakaret olmayan en ağır lafı söyle ki, Milli Eğitim Bakanı'na onu yazayım" demişti, Bir Damla köşesinde...

27 Mayıs'ın yarattığı o harikulade özgürlük ve coşku havasında, İtalya'da sürgün gibi yaşayan Leyla Gencer de yurda dönmüştü...

"Artık kendi ülkemde sahneye çıkacağım" diyordu... Ama çıkamadı... Yerleşmiş, ağdalaşmış bürokrasiyi aşamadı... Tiyatro ve Opera'yı yönetenler "Yabancı olsan konuk olarak alabiliriz. Ama sen Türksün, konuk olamazsın. Milano Scala'dan istifa et. Gel bizim kadroya gir, sahneye çık" dediler... Gencer İtalya'nın divası, Dünya Operasının yıldızıydı o zamanlar...

"Yapmayın" dedi... Yaptılar... "Etmeyin" dedi...
 
Ettiler... Leyla'yı kendi ülkesinde sahneye çıkarmadılar... O da "Gidiyorum" dedi... Gitmeden önce de bir veda konseri istedi...

"Ben de Üniversitelilerime söyler giderim" dedi...

İşte o konserdi, Dil Tarih’te... Ve üniversite günlerdir çalkalanıyordu... Leyla'yı dinlemenin tek yolu, kapıyı erken tutmaktı...

Biz Ahmet'le vardığımızda kuyruk oluşmuştu bile... Saatlerce bekledik... Sonra kapılar açıldı... Daldık... Önce ceketleri fora edip, kız arkadaşlarımıza da yer ayırdık... "Sizin erken gelmenize gerek yok, biz yer tutarız" diye... Şövalyeyiz ya... Ama hadi gel de tut bakalım... İçeri girenler öyle bastırıyor ki, nerdeyse kavga çıkacak... Millet koridorlarda bile yere oturmuşken, boş koltuk olur mu?.. Üstelik biz Dil Tarihli de değil, Mülkiyeliyiz. Yani dağdan gelip bağdakini kovma olayı... Bıraktık yerleri tabii... Konsere bir saat kala kızlar geldi... Yerde oturanların arasından güç bela sıyrılıp yanımıza ulaştılar... Yapacak şey yok... Kucağımıza oturdular tabii... Salon yer sayısının iki misli dolu, balık değil, ton balığı istifiyiz... Dil Tarih'ten hesapta olmayan iki kız arkadaş daha gelmez mi o sırada...

Allah sizi inandırsın... Manzara aynen şöyle... Ahmet'le ben yan yana oturuyoruz... İkişer dizimizde ikişer kız oturmuyor, mümkün değil... Tünemişler adeta... Saatlerce öyle oturduk biliyor musunuz?.. Günlerce açılmadı, uyuşmuş kaslarım, topal topal yürüdüm... Ne gam!..

Nihayet Leyla göründü sahnede... Bir şurup içimize aktı, aktı, aktı... Nasıl kendimizden geçmişiz... Nasıl mest... Nasıl çılgınca alkışlıyoruz...

Ülkesinin bürokratlarının tekmesini yiyen Leyla, gençlerin bu coşkusundan nasıl 
Mutlu... 
 
Ağlıyor... Hüngür hüngür ağlıyor bir yandan... Çağıl çağıl söylüyor öte yandan...
 
Bitti konser ama bitmiyor... Ne biz bırakıyoruz ne Leyla gitmek istiyor... Kaç kez geri döndü, kaç kez bis yaptı... Bir yandan kalabalık, nefes alacak hali kalmamış, bir yandan saatlerdir tek başına şarkı söylüyor... Yorgun, sırılsıklam...

Son gidişinde ıslak tuvaletini atmış, sabahlık giymiş üzerine, "Artık tamam" diye...
 
Ne tamamı... Alkış, çığlık kıyamet...

"Leyla... Leyla... Leyla!.."

Çıktı gene sahneye... Sırtında sabahlık, elinde havlu... "Halim bu, beni bırakın artık gençler ne olur" demek için...

Kim bırakır ki... O halde de söyledi... Söyledi... Sonunda bizde hal kalmadı ne alkış, ne ses... Öyle bitti konser ve Leyla gitti... Yıl 1961... Bu onu sahnede son görüşüm oldu...
Şimdi, dünyadan da gitti Leyla... Türk'ün sesini tüm dünyada duyuran büyük Diva, tek, biricik Divamız dünyaya da veda etti...

Arkasında o coşku dolu, o harikulade, o unutulmaz günün anılarını bırakarak...

O gün yanımda oturan Ahmet, Ahmet'in kucağında oturanlardan İlgün çok önce gitmişlerdi, çok genç...

Leyla'nın oradaki konserinde yer tutmak için sanki!..

CUMHURİYET DAILY NEWSPAPER                              

2008.05.15

CUMHURİYET DAILY NEWSPAPER                              

2008.05.18

VATAN GAZETESİ                                                

2008.05.18

TUĞRUL TUNALIGİL

İtalyanlar, önünde diz çöküp eteğini öpüyordu

“Adı Diva... La Diva Turca...Yaptığı her şeyin içinde bir tutku var. İzleyiciyi avucunun içine nasıl alacağını iyi biliyor. O, derin, gölgeli ve yumuşak titreşimleriyle gerçekten şarkı söylüyor. Anlatılması olanaksız iniş çıkışlarıyla insana sonsuz heyecan veriyor...” 1955 tarihli bir İtalyan gazetesi, böyle yorumluyor Leyla Gencer’i.

“20’nci yüzyılın Son Divası” 50 yıl konser verdiği La Scala Operası yakınındaki San Babila Kilisesi’nde düzenlenen törenle son yolculuğuna uğurlandı. Türkiye’nin yetiştirdiği en büyük opera yeteneği olan Gencer’in hayatını “Tutkunun Romanı” adlı kitabında kaleme alan gazeteci-yazar Zeynep Oral ölümünün ardından Diva’yı anlattı.

Leyla Gencer adını ilk kez ne zaman duydunuz?

Çocukken babaannemden hep duyardım Leyla Gencer’i, “Bizim müthiş bir Türk kızımız var, bütün Amerika’yı ve Avrupa’yı fethediyor” derdi... Bir kez 12-13 yaşlarındayken İstanbul’da eski Dram Tiyatrosu’nda izledim. Aradan seneler geçti, Callas’ın Tosca’sı için sabahın 5-6’sında Paris Operası’nda kuyruğa girmiştim. O kuyruktaki gençler benim Türkiye’den olduğumu öğrenince bana Leyla Gencer üzerine sorular sormaya başladı. Ve ben hakkında çok az şey bildiğimi fark ettim. Onun üzerine daha çok öğrenmem gerektiğine karar verdim.

Tanışmanız nasıl oldu?
1974 yılında Aya İrini’deki konserine gittim, büyülendim. Müthiş bir sahne karizması var. Bakışınızı, soluk alıp verişinizi, alkışınızı yönetiyor. Avucunun içine alıveriyor insanı. Kendisi öyle çok uzun boylu değil. Ama öyle bir duruşu var ki, onu çok uzun boylu sanıyorsunuz. Sahnede söylediği her sözcük, her nota müthiş bir önem kazanıyor. Bir kraliçe edasıyla sahnede varoluyor. Aya İrini’nin kubbesinde kuşlar uçuşur, onlara bile hükmettiğini gördüm. Konser sonrası gidip kendimi tanıttım, “Aaa cicim, sen misin, Seza Birsel’in torunu, Selçuk’la Semih’in kızı” dedi.

Peki hayat öyküsünü kitaplaştırmaya nasıl karar verdiniz?
“Tutkunun Romanı” kitabı için kendisini görmeye gitmeden önce, çalıştığım gazeteye kendisiyle birkaç röportaj yapmıştım. Yazdıklarımı beğeniyordu. 4 yıl sürdü çalışmamız. İlk kez 1988’de Milano’ya kendisini görmeye gittim. Daha sonra da habire gidip geldim.

İtalya’da nasıl bir ilgi vardı kendisine?
1988’de İtalya’ya ilk gittiğimde “La Scala Operası” mevsimi açıyordu. Akşam arabayla Scala’nın ön kapısına gelmek için ilerliyoruz. Dedim ki, “Müthiş bir trafik var. Biraz erken inip arabadan yürüyelim”. Ama “Hayır, cicim. Ben tam önünde ineceğim” dedi. Meydanda büyük bir kalabalık toplanmış. Leyla Hanım, arabadan indi. Başını kaldırıp şöyle etrafına baktı. O anda tüm flaşlar patladı. Bütün meydan yoğun bir tempoyla “Leyla, Leyla, Leyla” sesleri ile inledi. Ben o anda donup kaldım. Gözümün önünde yaşlı başlı insanların yere diz çöktüklerini, elini ve eteğini öptüklerini gördüm. İster yazlık evi Arenzano’da, ister Milano’da, bakkalından taksi şoförüne, herkesin “La reggina, La reggina (Kraliçe)” diye ona nasıl hayran olduğuna şahit oldum.

Hayatının dönüm noktası ne zamandı?
Ankara Operası’ndan bir telgraf geldi: “Şu kadar gün içerisinde ya gelirsin, ya da operadan atılırsın.” Telgraf, Roma Büyükelçisi’ne gitti. Leyla Hanım’ın, İtalya’da çıktığı her yerin programında ismi Ankara Devlet Operası sanatçısı diye yazılıyordu. “Dönemem, çünkü temsilim var” dedi. 1958’de sözleşmesinin feshedilmesiyle Ankara’dan ayrıldı. Ama Türkiye’ye sık sık gelip gidiyordu. Muhsin Ertuğrul, Aydın Gül ve Mükerrem Berk... 1960’dan sonra Milano’ya yerleştiği halde, bu üç isim ne zaman “Leyla, gel” deseler, Leyla Hanım koştu geldi.

İtalyan vatandaşı olmayı reddetti
İnsan olarak nasıl biriydi?
Çok evhamlıydı. Ama içinde büyük heyecanı ve korkusu olan biriydi. Sahneye çıkmadan evvel belki de adrenalin yükseltmek için yapıyordu bunları. Ona “Diva kaprisi” diyorlar ama Diva kaprisi değildi aslında. “Camı açtın, üşüteceğim, öksürüyorum, sesim çıkmıyor, ya sesim çıkmazsa, ay söyleyemeyeceğim bu akşam vs...” En son geçen sene “Büyük Caruso” ödülünü aldığında da “Nasıl konuşacağım, hastayım, çıkmasam” diyerek kendini yiyip bitirirdi. Fakat sahneye çıktığı anda kaplan kesiliyor....

Dünyanın en önemli operası La Scala’ya girişi nasıl oldu?
O sırada İtalya’da operalar ve şancılar arasında korkunç bir rekabet vardı. Callas ve Tebaldi’nin birbiriyle yarıştığı bir dönem! Ama Leyla Hanım en iyi maestrolara kendini dinletti. İlk yıllarında büyük şef, Toscanini ölüyor. Ve Milano’da, bütün maestrolar, bütün şefler, bütün müzikologlar Milano Katedrali’ndeki cenazeye gelecek. Ve Verdi’nin Requiem’i söylenecek. Leyla Gencer’e “Sen söyle” diyorlar. O gün onun o soprano sesini herkes dinliyor. Hatta, Maria Callas da oradaymış, onun sesini duyunca, arka sırada oturan büyük şef Maestro Gavazzeni’ye dönüp, elini yukarı aşağı sallayıp “Mama mia” demiş.

Türk olduğu için İtalya’da herhangi bir ayrımcılığa uğradı mı?
İtalyan vatandaşlığına geçmesi için çok baskı yapıldı. O asla kabul etmedi. Daha ilk başlarda “Adını değiştirelim” dediler. Bu onda ters tepki yaptı. “Benim adım Leyla, ben Anadolulu’yum, Safranbolulu’yum (babası Safranbolulu’ydu), benim kültürüm farklı” diyerek kendi kimliğini korudu. Hiçbir zaman ikinci bir pasaportu olmadı. “İnsanın tek pasaportu olur” derdi.

Türkiye’de de son yıllarda Leyla Gencer adına değer verilmeye başlandı...
Uzun bir suskunluk döneminden sonra bir şeyler olmaya başladı. Önce Boğaziçi Üniversitesi Fahri Doktora’ya layık gördü. 1988’de çok gecikmeli de olsa Devlet Sanatçısı unvanı verildi. Ankara Operası’nın önüne heykeli dikildi. Sevda ve Cenap And Altın Madalyası verildi. Darphane’de adına “Leyla Gencer anı parası” basıldı. Cemal Reşit Rey’de bir mevsimin bütün konserleri ona adandı. Ve en önemlisi Aydın Gün’ün bir düşü vardı. O hayal gerçekleşti: “Uluslararası Leyla Gencer Şan Yarışması” Türkiye’de düzenlendi. Bugün de Garanti Bankası Doğuş Grubu sponsorluğunda düzenleniyor. İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı ona sahip çıktı.

Türkiye’de son dönemde kendi adına yapılanları nasıl karşıladı?
“Ülkem beni hatırladı” dedi. Bu söz çok hoşuna gitti. Bunu sık sık söylerdi. Tabii bu sözde biraz ironi de vardı.

Türkiye’de adına yapılanlara rağmen cenazesine olan ilgisizliği nasıl karşılıyorsunuz?
Milano’daki cenaze törenine ne Cumhurbaşkanı, ne Başbakan, ne de Kültür Bakanı katıldı. Kendileri olmadığı gibi, bir çiçekleri bile yoktu. Türkiye’nin İtalya Büyükelçisi orada yoktu. Sadece Milano Başkonsolosumuz Nihal Çevik, her şeyin yolunda gitmesi için çırpınıyordu. TRT de bu olayı yok saydı. Benden başka orada gazeteci olmamasını kabul edemiyorum. Şu anda bir sürü elektronik posta alıyorum. Gençler neler söylüyor bilemezsiniz. Medya, Paris Hilton’a gösterdiği ilginin onda birini Leyla Gencer’e göstermedi. Bir Leyla Gencer’imiz var, başka yok.

İyi paralar kazanabildi mi?
Hayır, kazanamadı. Vaktiyle kazandığını harcadı. Güzel ve keyifli yaşamayı severdi. Ve en önemlisi hem çevresindekilere hem de yardımcılarına karşı çok cömertti. Açıkçası, divalığını çok güzel yaşadı. Ne gerekiyorsa, onu yaptı.

Veliaht olarak gördüğü bir öğrencisi var mıydı?
Birkaç öğrencisi oldu. Gençleri çok beğeniyordu. İki Türk öğrencisi Asude Karayavuz ve Simge Büyükedes’i çok severdi.

Bugüne kadar çok az ses plağı olduğu doğru mu?
Herkes yanlış biliyor. “Plağı yok” diye yazıyorlar. TV’de “Hiç plağı yok” diye ahkam kestiler! Bugün Avrupa’ya gidin, herhangi büyük bir plakçı dükkanından içeri girin. Ortalıkta 50 tane plağı olduğunu görürsünüz. İnternetten de ısmarlayıp alabilirsiniz! Evimde 30 kadarı var! Bunların çoğu stüdyoda değil, kaçak çekilmiş plaklar. Stüdyoya girip plak yapmadı. Çünkü bunun için hiçbir zaman vakti olmadı. Ya yeni bir opera öğreniyor ya da temsil yapıyordu.

CUMHURİYET DAILY NEWSPAPER                              

2008.05.19

CUMHURİYET DAILY NEWSPAPER                              

2008.05.20

BÜTÜN DÜNYA MONTHLY MAGAZINE                              

2008.06.01

MİLLİYET DAILY NEWSPAPER                           

2008.06.08

 

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER

2008.08.25

DOĞAN HIZLAN

Türk Divası Leyla Gencer’i dinleyebilir, seyredebilirsiniz

29 Ağustos 2008 tarihinden itibaren, İstiklal Caddesi’ndeki Borusan Müzik Kütüphanesi’nde toplam 90 tane Leyla Gencer CD’lerini dinleyebilir, DVD’lerini de seyredebilirsiniz.

Leylá Gencer’in ölümünden sonra, onun kayıtlarının bulunamadığı, bu yüzden de dinlenemediği yazılmış, söylenmişti.

Ben de aldığım bilgiyle, onun kayıtlarının, CD’lerinin amazon.com’dan edinilebileceğini yazmıştım.

Şimdi Borusan Müzik Kütüphanesi, gerçekten müzik severler için önemli bir hizmette bulunuyor.

Özellikle İstanbul’da bulunanlar bu kütüphaneye giderek, bütün dünyanın La Diva Turca (Türk Divası) olarak tanıdığı büyük sopranonun kayıtlarına ulaşabilecekler.

5. Leyla Gencer Şan Yarışması, 25 - 30 Ağustos tarihleri arasında 16 ülkeden 40 yarışmacının katılımıyla gerçekleşecek.

Hiç kuşkusuz iyileşmeyen hastalığımız ilgisizlik, onun için de geçerliydi. Bir kuruluş ya da devlet, Leyla Gencer’in CD ve DVD’lerini, şık bir kutu içinde, bir katalog ile çıkarabilirdi.

O zaman da bütün sevenler, bunları nereden bulacakları konusunda araştırmaya girişmezlerdi.

Gene de yurtdışında yaşayan bazı görevlilerin, meraklıların onun koleksiyonunu yapmaları sevindirici bir davranıştı.

Bu akşam yapılacak bir toplantıda, yarışmaya katılmaya hak kazanan yarışmacılar, ilk elemeler için kura çekecekler.

Yarışmada birçok kuruluşun emeği var.

İKSV ve La Scala Akademisi işbirliğiyle, Doğuş Grubu ve Garanti Bankası sponsorluğunda  TC Dışişleri Bakanlığı’nın desteği, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı ile  Borusan Holding’in katkılarıyla gerçekleşiyor.

Bu yarışmayı kazananların dışarıda meslek yaşamlarında aşama yaptıklarını, bunun iyi bir not olduğunu bir kez daha anımsatmak isterim.

Roma’ya gittiğimde oradaki genç müzikçilerin, Leyla Gencer’in onları dinlemesi için benden aracılık rica ettiklerini unutmadım.

Yarışma fikrinin babası tenor, opera yönetmeni, aydın müzikçi Aydın Gün’ü de rahmetle anıyorum.

MİŞNE TORA MAGAZINE                              

2008 September

SKYLIFE MONTHLY MAGAZINE                              

2008 September

Borusan Müzik Kütüphanesi

Türkiye’nin ilk özel müzik kütüphanesi olarak kurulan Borusan Müzik Kütüphanesi uzun yıllar Borusan Sanat’ın İstiklal Caddesi’ndeki eski binasında öğrenciler ve müzikseverlere hizmet verdi.

 

Büyük ölçüde eğitim çağındaki gençleri hedef kitle olarak seçen Borusan Müzik Kütüphanesi, gençlerin çoksesli batı müziği ve çağdaş müziği sevmelerine hizmet etti. Ağırlıklı olarak klasik müzik olmak üzere, caz, blues, dünya müzikleri, Türk sanat müziği ve Türk halk müziği üzerine kitap, CD ve notalar ve dergilerin bulunduğu kütüphanede toplam 8.500 kitap, 7.000 nota, 10.500 civarında CD, 3.000 LP, 150 VHS,100 DVD ziyaretçilerin kullanımına sunuldu.

 

Kütüphanenin en önemli bölümlerinden biri olan Çağdaş Türk Besteciler Arşivi'ni zenginleştirmek amacıyla başlatılan proje çerçevesinde, ilk olarak bestecimiz İlhan Usmanbaş'ın notalarının dijitalleştirilmesi çalışmasına başlandı.

 

Borusan Müzik Kütüphanesi, Borusan Sanat ile İTÜ Erol Üçer Müzik İleri Araştırmalar Merkezi (MİAM) arasında yapılan bir anlaşmayla 2014 yılından itibaren MİAM’a bağışlandı. Kütüphanenin arşivi MİAM bünyesinde hizmet vermekle beraber Borusan Sanat Türk bestecilerin notalarının dijitalleştirilme çalışmalarına ayrıca devam ediyor.

 

Borusan Music Library

Turkey’s first private music library, the Borusan Music Library served students and music lovers for long years on two floors of Borusan Sanat’s previous headquarters on Istiklal Street. The library’s collection contained a wide array of materials on contemporary classical music, opera, jazz, rock, and rhythm and blues, ethnomusicology and music history. The archive houses 8,500 books, 7,000 music scores with the audio-visual department containing 10,500 CDs, 3,000 LPs, 150 videos and 100 DVDs as well as an AV centre fully equipped with state-of-the-art devices for listening to CDs and LPS as well as viewing videos and DVDs. One of the most important sections of the library was the Contemporary Turkish Composers Section, the largest collection of its kind in Turkey. A project was commenced for the digitalization of Turkish composers’ scores, the first name being the distinguished composer İlhan Usmanbaş. In 2014 Borusan Sanat donated the Borusan Music Library to Istanbul Technical University’s Centre for Advanced Studies in Music (MIAM) to serve a wider audience. Digitalization of the scores of contemporary Turkish composers are still in progress. 

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER

2008.11.14

DOĞAN HIZLAN

Leyla Gencer köyünde anılıyor

La Diva Turka (Türk Divası) soprano Leyla Gencer için Safranbolu’da bir anma programı düzenlendi. Anma etkinliğinin davetiyesinde Ankara İtalyan Kültür Merkezi ile Karabük Valisi Nurullah Çakır’ın adları var.

Sanatçıların ilgili oldukları her yerde anılması, sanata/sanatçıya gösterilen ilginin, sevginin, saygının göstergesi.

Nurullah Çakır’ın selefi Vali Can Direkçi’ye teşekkür etmesi de devlet hizmetinin sürekliliğinde saygı ve sevginin varlığını kanıtlıyor.

Safranbolu, evleriyle, basında, kültürel mirası koruma tarihimizde iz bırakmış bir belde. Şimdi de Leyla Gencer ile anılıyor.

Diva’nın babasının doğduğu yer Yörükler Köyü ve etkinliğin sloganı da şu:

"Hemşerimiz Türk Divası"

Bu akşam 20.00’de Yenişehir Kültür Merkezi’nde Zeynep Oral’ın sunumundan sonra piyanist Paolo Villa’nın eşliğinde İtalyan soprano Paola Romano, Diva’nın repertuvarından seçilmiş eserleri seslendirecek .

Basında Leyla Gencer sergisini Aytekin Kuş hazırladı, yeğeni İbrahim Çeyrek de yayınlanmamış fotoğraflarıyla katkıda bulundu.

Derneklerin ve muhtarların çalışmaları sonucunda bir sokağa da Leyla Gencer’in adı verildi.

15 Kasım’da Leyla Gencer’in Yörükler Köyü’ndeki evi ziyaret edilecek, Safranbolu İlçe Halk Kütüphanesi’nde Leyla Gencer kitabının yazarı Oral söyleşi yapacak ve kitaplarını imzalayacak.

Gene yarın saat 17.00’de de Evin İlyasoğlu, Safranbolu Kent Tarihi Müzesi’nde, "Müzikte Besteci, Yorumcu, Dinleyici" konulu bir konuşma yapacak.

Hiç kuşkum yok, Safranbolu’da ve yakın çevresinde yaşayanlar etkinliğe ilgi gösterecekler.

Valilerin, yerel yönetimlerin, sivil toplum kuruluşlarının yaşadıkları yerin kültürel sorumluluğunu da taşıdıklarını bir kez daha anımsatırım.

2 0 0 9

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER

2009.04.02

DOĞAN HIZLAN

Leyla Gencer’i andık

Salı akşamı saat 20.00’de Leyla Gencer’in anısına Leyla Gencer "La Diva Turca Bir Kutlama” adıyla bir gece düzenlendi. Lütfi Kırdar Uluslararası Kongre ve Sergi Sarayı’nın kapısındaki kuyruk, büyük sanatçıya duyulan sevgi ve saygıyı simgeliyordu. Salon, balkon dahil doluydu

Kutlamanın başlangıcında, sanatçının değişik operalardaki icraları perdeye yansıtıldı, onun opera yorumlarıyla ilgili bir konuşmasından bölümleri seyrettik.

Artık bu tür anmalar hepimizin arzu ettiği düzende gerçekleşiyor

Anmaya gelenler, salonun dışında, fuayede Zeynep Oral’ın Leyla Gencer’in yaşamının anlatıldığı Tutkunun Romanı kitabının hem Türkçesini hem İngilizcesini alabildiler. Onu sadece sesinden, plaklardan tanıyanlar bu kitap sayesinde meslekteki başarısını da öğreneceklerdir.

Her zaman yakındığım bir durum vardı.

Sahnede dinlediğiniz sanatçının, orkestranın, dörtlünün, solistin CD’lerini almak istersiniz, fuayede bunları bulmalısınız.

Dün akşamın hoşuma giden yanlarından biri de fuayede onun CD’lerinin satışa sunulmasıydı.

Hazırlanan kitapçık da çok başarılıydı hem Leyla Gencer hem solistler, sahneye koyan, orkestrayı yöneten hakkında bilgiler veriliyor, hem de aryaların özgün dilde ve Türkçe metinleri yer alıyordu.

Geceyi sahneye Yekta Kara koymuştu, Borusan İstanbul Filarmoni Orkestrası’nı Sascha Goetzel yönetti, solistlere de onun yönettiği orkestra eşlik etti.

Yekta Kara, Türk Diva’sı üzerine kısa, özlü bir konuşma yaptı. Ayrıca değişik bestecilerin yapıtları hakkında bilgi verdi ve bunlara Gencer’in kattığı yorumları bir uzman yetkinliğiyle sundu.

Programın bestecileri ise şöyleydi: Gioacchino Rossini, Jules Massenet, Giuseppe Verdi, Vicenzo Bellini, Georges Bizet, Charles Gounod.

Solistler; Nino Machaidze (soprano), Perihan Nayır Artan (soprano), Ezgi Kutlu (mezzo-soprano), Taylan Memioğlu (tenor), Alper Göçeri (bariton), Mert Eryüksel (bas).

Soprano Nino Machaidze, 2006 yılında Leylá Gencer Şan Yarışması’nda birinciliği kazandı. Bu Gencer’in bizzat katıldığı son yarışmaydı.

Gecenin sonunda, Machaidze, Puccini’nin bir aryasını söyledi.

Bütün solistler sahneye çıkarak, Verdi’nin La Traviata’sından bir bölümü seslendirdiler.

Sahnede patlatılan şampanyalar, onun anısına kaldırıldı.

Ben de yazımı yazarken, Ildebrando Pizzetti’nin (1880-1968) bestelediği Assassinio nella catedrale’sini dinledim.

Metin, T.S. Eliot’ın (1888-1965) Murder in the Cathedral (Katedralde Cinayet) oyunundan operaya aktarılmıştı.

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER

2009.05.30

DOĞAN HIZLAN

Leyla Gencer’i anarak

Türk Diva’sı, büyük sanatçı Leyla Gencer’in ardından Zeynep Oral’ın editörlüğünde bir Leyla Gencer kitabı hazırlandı. Onu tanıyanlar, dinleyenler, seyredenler, sevenler bu kitapta ölümünden sonra düşüncelerini belirttiler.

Kitap bir toplama yazılar kitabı değil. Herkes bu kitap için yazdı. Onun yaşamı, sahnedeki temsilleri kitapta yer aldı. Böyle kitapların bir önemi vardır. Değişik kesimlerden yazarlar, birini anlatırken onun çeşitli yönlerini dile getirirler.

Müzikçiler onun ustalığını, yazarlar onun kendi üzerlerindeki etkilerini yansıtırlar.
Sözgelimi onunla birlikte sahneye çıkan Aydın Gün’ün düşünceleri, onu ilk kez görenin izlenimleri bir sanatçının kimliğini bütünler.

Biliyoruz ki, Leyla Gencer’in önemini Türkiye’de geç yansıttık, yurtdışında yaşadığı, orada sanatsal zaferler kazandığı halde birçok kişi bunu bilmiyordu.

Zeynep Oral’ın onun yaşamını, müzik dünyasındaki önemini anlatan Bir Tutkunun Romanı Türkiye’de tanınmasını, hatırlanmasını sağladı.

Fakat bu kitabın önemli bir özelliğini unutmayın.

Satışından elde edilecek gelir ÇYDD’ye (Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği) verilecek.

Ben o kitaptaki yazılardan bazı seçmeleri sundum.

Değişik bakışlar, değişik değerlendirmeler aynı övgü doruğunda buluşuyor.

Hatırlayacağınız üzere, yurtdışında Boğazın Kızı olarak adlandırılan Leyla Gencer, vasiyeti üzerine İtalya’da yakıldı, külleri tekneden İstanbul Boğazı’na savruldu.

Bu kitapla onu bir kere daha anıyor, büyüklüğünü anlıyoruz.

Zeynep Oral, Sunuş’ta kitabın serüvenini anlatıyor:

“Bundan on yedi yıl önce Leyla Gencer üzerine yazdığım ilk kitabım yayımlandığında en sık karşılaştığım soru şu oldu: ‘Nereden aklınıza geldi Leyla Gencer´i yazmak? Nereden, nasıl, neden?’. Hayret ve şaşkınlık içeren bu sorunun yanıtını zaten kitabımda verdiğimden susmayı yeğliyordum...

Ama doğrusu asıl ben hayretler içindeydim ve şaşıyordum: Nasıl olur da o güne dek Türkiye´de kimse Leyla Gencer´i yazmayı düşünmemişti? Nasıl olur da o, Leyla Gencer, yeryüzü uçurumlarında kanat çırparken, bizler suskun kalabilmiştik?

Leyla Gencer, onu genç kuşaklarla buluşturan kitabımdan sonra, ironi ve mizahla karışık ‘Ülkem beni hatırladı’ tümcesini sık sık tekrarlayacaktı. Ancak bir de şu gerçek vardı: Ülke yöneticileri, belki onu hatırlamışlardı ama bu ülkenin gerçek müzik tutkunları onu hiçbir zaman unutmamışlardı. 1990´lı yıllardan başlayarak, Türkiye, Leyla Gencer´e şükran borcunu, gönül borcunu ödemeye çalıştı. Eğer bunda ‘Tutkunun Romanı’ kitabımın bir nebze olsun payı varsa, ne mutlu bana...

Bugün elinizde tuttuğunuz ‘Leyla Gencer – La Diva Turca’ kitabı, Leyla Gencer aramızdan ayrıldıktan sonra yayımlanan ilk kitap olma özelliğini taşıyor. Farklı ve geniş kapsamlı bir kitap olmasını dilediğimden ülkemdeki hem müzik yazarlarından, müzik eleştirmenlerinden hem de Leyla Gencer´le çalışmış belli başlı kurumların yetkililerinden ve temsilcilerinden katkıda bulunmalarını istedim.
Hiçbiri beni kırmadı. Hepsi bu kitaba özgün yazılarla katkıda bulundular.
Bu kitaba katkıda bulunmasını istediğim bir isim vardı ki, onun yazısı kitaba yetişmedi!

Sevgili Metin And, seve seve ‘Leyla Gencer İçin’ yazmaya söz vermişti bana. Bu sözü verdikten kısa bir süre sonra aramızdan ayrıldı. O yazıyı yazamadan...

Sanat Yaşamına iki Ömrü Sığdırdı

Sevgili Aydın Gün´ü Leyla Gencer´den beş ay önce yitirmiştik. Onsuz bu kitabın eksik kalacağı duygusu içime yerleşiyordu ki, 1994 yılında Aydın Gün´den Leyla Gencer için bir yazı istediğimi hatırladım. Sevda Cenap And Vakfı´nın yayımladığı Leyla Gencer´e Armağan kitabı içindi... Aydın Gün´ün o yazısını bu kitapta yayımlamama izin veren Mehmet Başman´a sonsuz teşekkürler.”

Birlikte sahneye çıktıkları, söyledikleri, tenor Aydın Gün ne yazmış: “Opera tarihinin gelmiş geçmiş en büyük tenoru Enrico Caruzo´ya ‘İyi bir opera sanatçısı olmak için nelere sahip olmak gerekir?’ diye sorduklarında o, ‘Bir opera şarkıcısının iyi bir sanatçı olması için, geniş bir göğse, büyük bir ağza, yüzde doksan belleğe ve yüzde on zekaya, uzun ve sıkı bir çalışmaya ve kalbinde de bir şeylerin olmasına ihtiyacı var’ demiş.

Ayrıca ne yazık ki, opera sanatçısının yolu uzun, yükü ağır, ömrü kısadır. Bizim bir şan hocamız vardı. Sık sık şunu söylerdi: ‘İyi bir opera sanatçısı olmak için insan dünyaya iki defa gelmeli, birincisinde şarkı söylemeyi öğrenmeli, ikincisinde şarkı söylemeli’ derdi.

Leyla Gencer sanat yaşamına bu iki ömrü de sığdıran ender sanatçılardan biri idi. O, sanat yaşamını bir ‘özveriler krallığı’nda sürdürdü. Konuşan, düşünen ve düşleyen bir ‘opera’ idi artık Leyla Gencer. Sanatının canı ve ruhu olan imgeleri ile kendi yaşamını da güzel bir sanat eseri haline getirmişti.”

Şakir Eczacıbaşı, Filiz Ali, Yekta Kara, Evin İlyasoğlu, Ahmet Say, Serhan Bali, Ünal Öziş, Ahmet Erenli’nin yazıları da onu tanıtıyor.

Bir büyük sanatçıyı tanımak, anmak için gerekli bir kitap.

YALNIZLIK KEDERİ Kitabından Alıntıdır “Diva ve memleketi”

2009 July

Yazan: Fazıl Say

© Doğan Egmont Yayıncılık ve Yapımcılık

Diva ve memleketi
 
Leyla Gencer'in küllerinin, vasiyeti gereği Boğaziçi'ne serpileceği gün Bir kameraman yaklaştı yanıma ve haykırarak sordu
"Fazıl Bey, ülkede bazı çevreler Leyla Gencer'in küllerinin İstanbul Boğazı'na serpilecek olmasını 'gâvur işi' diye niteleyip Boğaz'ın küllerle kirletilmemesi gerektiğini' ileri sürüyor. Ne diyorsunuz bu konuda?"
 
Tam o anda benliğimi kıskıvrak yakaladı o çok tanıdık his... Hançer!
 
Sakin olmaya çalışarak şöyle cevapladım soruyu:
"Bu o kadar gereksiz bir tartışma ki!
Leyla Gencer, Türkiye'nin yetiştirmiş olduğu en büyük opera sanatçısıdır, medarı iftiharımızdır.
Ülkesinin, bu eşsiz evladının son vasiyetini yerine getirmemesi düşünülemez bile.
Birkaç yüz gram külün İstanbul Boğazı'nı kirleteceği düşüncesi, saçmalıktan başka bir şey değildir.
Bu büyük müzisyenin külleri, öz memleketinin denizine 'nur sesleri' olarak karışacaktır.
Tıpkı bir başka efsane, Maria Callas'ın küllerinin Ege'ye karıştığı gibi..."
 
Kameraman yanımdan uzaklaştığında, gitti sandığım o his sükûn etti yine
Bu kez daha da güçlüydü... Hançer!
Çok yalnız hissediyorum kendimi, hançerlenmiş hissine kapıldığımda
Çok üzgün... Çok çaresiz...
 
O gün cenazeden sonra, yakasında Leyla Gencer'in rozeti takılı bir arkadaşım
Sigara almak için bakkala girmiş
Rozeti görür görmez bakkalın ilk sözü şu olmuş.
"Nefret ediyorum bu gâvur kadından. İki hafta Boğaz balığı yemeyeceğim."
 
Bu ne öfkedir? Nasıl bir "ötekileşme"dir böyle? Bir toplum düşünün, uluslaşamamanın çaresizliği içinde İnanç ve özgürlük arayışında
Dünyası karmakarışık...
Bir toplum düşünün, birbirine kin güdenlerin
"Sen o taraftansın, ben bu taraftan, o da şu taraftan" gibi zırvalarla ömür tükettiği...
Tüm bu keşmekeşin altında ezilen, aslında sanat...
“Sevgi” yerine “kin” duygusu ile baş başa bırakılan, aslında müzik...
 
Leyla Gencer'i bilen, tanıyan, dinleyen
Onu anlayan, seven
Dünyanın bir numaralı opera kurumu Milano La Scala'da
35 yıl boyunca "primadonna assoluta" sıfatıyla söylemiş olmasıyla övünen
En fazla kaç bin kişiyizdir acaba Türkiye'de?
3 000 mi yoksa 5 000 mi?
 
Bir de bu, yakılma ve ardından küllerin Boğaziçi'ne serpilmesi
haberlerini gazetelerden takip eden radikal düşünceli insanlarımızı düşünüyorum...
Onlar kaç kişidir?
Yüz binlerce, değil mi?
 
Öfke, kin, nefret...
Söyler misiniz kime, neye karşı bu tepki?
Operanın ölmüş bir divasına mı?
Onun mesleğine mi?
Bana mı? Bize mi?
 
Değerli orkestra şefi Gürer Aykal'ın dediği gibi:
"Biz klasik müzikçiler bu ülkenin üvey evlatları mıyız?"
Doğduğumuz, yaşadığımız, müzik yaptığımız...
 
Emek verdiğimiz, hayaller kurduğumuz bu yer ülkemiz değilse
Neresi bizim ülkemiz?
 
Anadolu için bir zamanlar hayal edilen aydınlanma
Bir türlü gerçekleşemediyse
Metin Altıok'un dediği gibi...
"Yanlış iliklenmiş gömleğin düğmeleri" olmak mıdır bize kalan?
 
Ya da İlhan Mimaroğlu'nun söylediği gibi...
 Klasik müzikçiler "ön kapıdan alınması"
Ama kimsenin farkına varmayacağı şekilde
"Arka kapıdan defedilmesi" gereken bir zümre midir?
 
Leyla Gencer'i uğurlarken anladık aslında
Bizler çoktan arka kapıdan defedilmişiz
Hakaretler ve tehditler savuran devasa bir koronun aleyhteki tezahüratı eşliğinde...
Bir evrensel değerimizin yeniden ön kapıdan alınmasına uğraşıyoruz
Ne acı...
 
Leyla Gencer on yıllar boyu dünyanın en önemli sahnelerinde icra etti sanatını
Büyük bir mücadeledir bu.
Notanın ardına geçebilen ender sanatçılardan biriydi o
Rolün içine girer ve yaşatırdı onu kendi bedeninde...
Tiz notaları eşsizdi...
Onları tutuş biçimi
Ve zarafetle onlara atlayışındaki kendine özgülüğü...
Bir melodiyi yorumlarken sergilediği bilinç ve ruh birlikteliği
Olağanüstü bir denge...
 
Callas'ın rakibiydi yıllarca
Ama onun kadar popüler olamayışının sebebini
Belki de mütevazı yaşam tarzında aramalı
Arkasında hiçbir desteğin olmaması da önemli bir etkendi
Kendisine gerçek anlamda sahip çıkabilmiş bir memleketten yoksundu
Hayatı boyunca deplasmanda oynadı Leyla Gencer...
 
Orkestra şefi dostum İbrahim Yazıcı ile yıllar önce Gencer ve Callas'ı karşılaştırırdık.
 
Aynı aryaları ardı ardına dinlerdik her birinden
İkisi de eşsizdi gözümüzde...
Kendine özgü kişiliklerdi
Birbirinden güzeldi dinlediğimiz yorumlar.
"Hangisi daha iyi?" sorusunu sormaya gerek görmüyorduk
Dinlediğimiz sanat, saf ruh doluydu
Ege'nin iki yakasından göğe yükselmiş bu anatanrıçaları dinlerken içimizi mutluluk kaplıyordu
Gencer'in Callas'tan hiçbir eksiği yoktu gözümüzde.
 
Ama o sürekli deplasmanda oynamak yok mu?
Ve ah o hançer...
 
Başbakan Erdoğan bu kadar bırakmamalıydı dizginleri elinden
Ülkesinin sanatçılarını savunmalıydı.
"Oy" kapmak uğruna, yığınların dilinden konuşacağına
Anlamaya çalışmalıydı Atatürk'ü
Batılılaşmasını, çağdaşlaşmasını, uygarlaşmasını...
Aydınlanmacılığını, sanat ve bilim alanındaki ülküsünü...
 
Meydanı bu kadar boş bulmamalıydı ilkellik...
Bu kadar saldırganlaşmasına izin verilmemeliydi laik bir ülkede.
 
Engin Ardıç diye bir köşe yazarı
"Fazıl Say gitmek istiyormuş bu ülkeden.
Giderse gitsin, Leyla Gencer de bir zamanlar pılısını pırtısını toplayıp gitmişti" diye yazmış
Ölümünün ardından Gencer'i yerden yere vuran yazısında
 
Leyla Gencer gitmiş de ne olmuş?
Milano La Scala Operası'nın 35 yıl boyunca bir numarası kalmakla kötü bir şey mi yapmış?
Öyle ya, dünya çapında kariyer yapmak kötüdür
Tüm dünyada "La Diva Turca" diye anılmak
Muhteşem icralara imza atmak
İnsan olarak kimseye en ufak bir zarar vermemiş olmak
Kötüdür bu saydıklarım...
 
Sanırım hiçbir devirde, hiçbir coğrafyada
"Haksızlık", "hakaret", "tahrik", topluma bu denli nüfuz etmemiş
Saldırganlık hiç bu denli fütursuz bir hal almamıştır.
Bu ülke, herkesin birbirine rahatlıkla "faşist" diyebildiği bir yere dönüştü
Çok yazık...
 
Ne olacaktı Leyla Gencer son yıllarında Türkiye'de yaşamış olsaydı?
Herhalde televizyon kanalları günlük siyasi gelişmeler üzerine
Arada sırada kendisine telefonla bağlanacak
O da ağzını açtığı anda düşmanlarının sayısını kat be kat arttıracaktı.
 
Hatta içinde yaşadığımız dönemde hayatta olsaydı
"Ergenekon soruşturması beni de kapsar mı?" diye endişelenebilirdi belki de
 
Çünkü bir opera sanatçısıydı o.
Opera aydınlanmacılıktır
Bu ülkenin insanı operayı, çoksesli müziği
Atatürk sayesinde tanıdı.
Leyla Gencer'e şakayla karışık "Atatürk'ün manevi kızı" denirdi.
 
Opera aynı zamanda
Kültür ve sanatla sorunlu bir ilişkisi olan
Bugünkü AKP iktidarına muhalif olmak demektir.
 
Tam bir çorbaya dönen Ergenekon soruşturmasında
İlgili veya ilgisiz, bilinçli veya bilinçsiz gözaltına alınanlar arasında
 
"Hükümete muhalif şahıs" olarak mimlenip
Çaktırmadan içeri tıkılan aydınlar da var.
 
Kirletilen, karalanan, onuru kırılan aydınlar Atatürk Cumhuriyetinin savunucuları...
Leyla Gencer yaşasaydı o da listede olacaktı
Yazıklar olsun!

SABAH DAILY NEWS PAPER

2009.11.21

HINCAL ULUÇ

Leyla Gencer!

Cumhuriyet'te Evin İlyasoğlu'nu okuyorum. Cumhurbaşkanı Gül, La Scala'nın 7 Aralık'taki Carmen Galası'na davet edildi ya.. O vesileyle yazmış..

"Cumhurbaşkanımız yarım yüzyıl boyu La Scala'nın Divası (Kraliçe Tanrıçası) olan Leyla Gencer'in ülkesinden gelen bir devlet adamı olarak ayrıca gurur duyacaktır" diyor.. Sebebini de özetliyor.

2 Kasım'da Lombardia Eyaleti "Milano'yu Milano yapan 15 insan"ı seçmiş. Biri Leyla Gencer.. Düşünebiliyor musuz?. Tarihin kültür ve sanat merkezi Milano'yu Milano yapan 15 kişiden biri, bir Türk!..

Milano basını, 10 Mayıs 2008'de "Son Diva'yı yitirdik. Opera tarihimizde bir devir kapandı" başlıklarıyla çıkmıştı.

Gül'ün Carmen rolünde dinleyeceği mezzo soprano Anita Rachvelişivili, 2008 Leyla Gencer Yarışması'nın üçüncüsü..

Leyla Gencer'in ölümüne dek ders verdiği La Scala Singing Academy'ye seçtiği Asude Karayavuz ve Simge Büyükedes bu yıl La Scala Galalarında yer almışlar..

Daha neler neler..

Niye yazdım..

Hani ölümünde, bu ülkenin gedikli Atatürk düşmanları, sırf Atatürk'e ve Cumhuriyete dil uzatmak için bir fırsat daha yakalamış olmanın heyecanıyla Büyük Leyla'ya saldırmış, yerin dibine sokmuşlardı ya.. "Utandılar mı" diye aklınızdan geçirmeyin. Atatürk düşmanlarında utanma olmaz!..

2 0 1 1 

O GÜZEL İNSANLAR Kitabından Alıntıdır

2011 May

Yazan: Zeynep Oral

© Cumhuriyet Kitapları

Leyla Gencer …
Yeryüzünün Tüm Renkleri O Seste …
 

Gündüzler, geceler, hüzünler, sevinçler ve mevsimler boyunca süren sohbetler... Ses kayıtları, mektuplar, anılar, aryalar arasında kaybolmalar... Gözyaşları ve kahkahalar arasında buluşmalar... Tartışmalar, kucaklaşmalar, sarılmalar, öfkeler... Fırtınalar, sönen şimşekler, patlayan volkanlar, ardından kar altında kalmış suskun üşümeler ya da sessiz sakin duru sular... Kültürel birikimlerle, bilgiyle, duyarlılıklar arasında gidip gelmeler... Kâh Milano'da, kâh İstanbul'da dört yıl süren bir çalışma (1988-92)... İşte böyle bir süreç sonucunda ortaya çıkmıştı Leyla Gencer'in yaşam öyküsünü anlattığım Tutkunun Romanı adlı kitabım...

 

Tutkunun Romanı'ndan sonra, yeryüzünün bu benzersiz "diva"sıyla ilişkim, anne-kız, abla-kardeş, iki dost ilişkisine dönüştü. Ona sevgim, saygım, hayranlığım her geçen gün daha da arttı.

 

Kâh Milano'nun göbeğindeki, kâh Nişantaşı'nın dar, eğri büğrü bir sokağındaki evinde görkemli çay servisleri başında hasret gidermek bir yana, telefon idarelerine servet yatırır olduk! Hele aradan bir-iki hafta geçsin de onu aramamış olayım! Kıyametler kopar!

 

Milano-İstanbul gidiş gelişleri arasında onu izlemek sonsuz heyecan vericidir. Çünkü kişiliğinde dört mevsimi ve duygular dünyasının tüm renklerini ve "Scala"sını içinde taşır...

 

Diyelim bir seminere, bir konferansa hazırlanıyor: Heyecan içinde. "Ya yarın çocuklara örnek vermem gerekir de sesim çıkmazsa..."... "Ya konferans kötü giderse..." Karşımda yaprak gibi titriyor. Eski günlerdeki o sahneye çıkmadan önceki heyecandan farksız... Karşımda korku içinde çırpınan bir çocuk...

 

Eyvah dizim ağrıyor, zaten gözlerim çok rahatsız... Yok yok yarın ben kimsenin önüne çıkıp konuşamam... En iyisi iptal edelim!

 

Derken yarın olur... Ve o oraya bir gelir, bir konuşur, gözlerime, kulaklarıma inanamam! O çocuk gitmiş, karşımda bir kraliçe, bir tanrıça!

 

Daha yenilerde yaşadım böyle bir olayı. 30 Haziran 2007'de İtalya'da Caruso Ödülü ona verilmişti. Ödül töreni Floransa yakınlarında Enrico Caruso'nun yaşadığı ve müzeye dönüştürülen malikânede. Son ana dek hastayım, yorgunum dedi ödülümü almaya gitmeyeceğim dedi... Sonra...

 

Sonra Caruso malikânesinin bahçesindeydim. Ansızın görkemli kapının dışında kopan alkışı duydum. Bir kraliçe edasıyla sağa-sola selam vererek bahçeden içeri girdi. Millet ayağa fırlayıp alkışa katıldı. İtalya'nın tüm müzik otoriteleri oradaydı... Kimileri koştu ellerine sarıldı, kimi onu kucakladı. Yanına yaklaşanlara (eski dostlar, eski meslektaşlar, eski ve yeni hayranlar) bakışlarıyla, gülümsemesiyle, gönül alıcı sözlerle bir anda kalabalığa hâkim oldu... Sağa bir gülücük, sola bir selam daha...

 

Sonra... "Bel Canto'nun dünyadaki eşsiz sefiresi, büyük soprano Leyla Gencer" anons edildi. Sahneye en görkemli edasıyla çıktı. Kendi hakkındaki övgü dolu konuşmaları, dimdik ayakta hep bir kraliçe, bir tanrıça edasıyla dinledi. Birkaç sözcük söylemesi istendiğinde susmak bilmedi. Çocukluğunda Caruso'ya duyduğu hayranlıktan başlayıp, Tulio Serafin'den geçerek küçük bir dünya turuna çıkıverdi... Her tümcesi alkışlarla kesiliyordu...

 

Gözlerime, kulaklarıma inanamıyordum: Bir saat önce telefonda hastayım, yorgunum diye yakınan, ne söyleyeceğim diye endişelenen aynı insan mıydı?

Ah şu alkışlar nelere kadirdi!

 

Yine bir kez Ankara'da bir törene, Altın Madalya alacağı törene hazırlanıyordu ki, o gün Opera'nın önünde, sanatçıların protestosu olduğunu öğrendi. Sanata karşı baskılar ve kültür bütçesindeki kısıntılar protesto edilecekti. Milano uçağından inmesiyle, ayağının tozuyla fırladı protesto mitingine katıldı. Onu orada gören gazetecilerin, "Politikaya mı atılıyorsunuz?" sorusunu, "Hayır, görevimi yapıyorum!" diye yanıtlıyordu. "Sanatın horlanmasına hiçbir sanatçı izin veremez, vermemeli. Buna izin verirsek ülkemiz geriye gider!" Ve ekliyordu: "Ama politikaya atılacak olsam Atatürk partisi kurardım..."

 

Bugün de Türkiye'deki kimi gelişmeleri izledikçe öfkeleniyor, kahroluyor. Müthiş bir gazete okuyucusu. Hem Türkiye hem dünya politikasında hiçbir ayrıntıyı kaçırmıyor: "Atatürk devrimlerine ne oldu!" diyerek... "Bu duruma dur diyecek bir şeyler yapmalıyız,” diye öfkesini kusarak, kapana kısılmış bir kaplan gibi kükreyip duruyor. Ve çevresindeki bizleri pasiflikle, tembellikle suçluyor!

 

Diyelim o akşam bir törende sahneye çıkacak: Tepeden tırnağa kadınsı endişeler dinmiyor: "Saçım iyi mi? Ya elbisemin yakası? Bu küpeler oldu mu?"

 

Artık şaşmıyorum: Bütün bu heyecanın seyirciye ve sanatına olan sonsuz saygısından, hep her şeyin kusursuz olmasını istemesinden ve mükemmeli kovalamasından kaynaklandığını biliyorum.

 

Bir de şunu biliyorum: Katıldığı her yere bir kraliçe edasıyla giren ve hep öyle kalan, her ortamda kendine sonsuz güveni ve inancıyla gücünü ortaya koyan, söylediği her sözün ağırlığını ve sorumluluğunu taşıyan bu "diva"yla, heyecandan, korkudan yaprak gibi titreyen "çocuk", protesto mitinglerine katılan, başkaldıran "âsi genç", tepeden tırnağa kadınlığına bürünen bu "dişi, birbirinden farklı insanlar değil. Tümü bir bütün.

Evet, bir bütün: Leyla Gencer'i, Leyla Gencer yapıyor. Olur olmaz sanatçı dediklerimizle gerçek "sanatçı"yı birbirinden ayıran da bu...

 

Tutkunun Romanı yayınlandıktan (1992) sonra en sık karşılaştığım soru “Neden, nasıl geldi aklınıza Leyla Gencer’i yazmak?” oldu.

Bu soruya hep çok şaştım. Asıl o güne dek neden, nasıl kimse onu yazmadı, yazma gereğini durmadı diye şaşar dururdum...

Tutkunun Romanı'nı okuduysanız, neden, niçin o kitabı yazdığımı biliyorsunuz demektir... Leyla Gencer'in o ulaştığı yere varmak için verdiği mücadeleyi, savaşı da biliyorsunuzdur... Okumayanlara da şunları söyleyebilirim:

 

Dünden Bugüne

O, dünya opera tarihine çoktan geçti... Pek çok ülkeden sayısız ödüller, nişanlar aldı... Birçok kent, birçok sanat kurumu, kendisine "Altın Anahtar" teslim etti... Yeryüzünün bir ucundan ötekine, belli başlı tüm sahnelerde alkışlandı... Kimi ülkeler, her se ferinde geri çevireceği "vatandaşlık" teklifinde bulundu... Kitaplarda, müzik ansiklopedilerinde "Donizetti Rönesansı", "Rossini Rönesansı" maddelerinin yanına onun adı yazıldı... Kaybolmaya yüz tutmuş, o olmasaydı, çoktan unutulmuş olacak birçok opera eserini, geçmişin tozlu karanlığından o bulup çıkardı ve opera repertuarına kazandırdı. Uzmanların, meraklıların elden ele dolaştırdığı CD ve plaklardan dolayı ve ünlendiği kraliçe rolleri nedeniyle "Korsanlar Kraliçesi" diye anıldı... Kısacası Opera dünyasında bir örnek, bir "referans" oldu...

O, yani "La Diva Turca", yani Leyla Gencer.

 

Yeryüzünde bunlar olurken, bizler ne yaptık?

Biz... 1958'de, Leyla Gencer'in Ankara Devlet Opera ve Tiyatrosu'ndaki kontratını feshettik ve onu operamızdan attık. "Efendim, habire yurtdışı temsillerine, konserlere gidiyordu. Hem neden hep o, neden başkaları gitmiyor," diye homurdanıp durduk. Yurtdışı temsillere sırayla ya da kurayla gidilmediğini, ancak dışarıdan istenen, aranan sanatçının gidebileceğini bilmez değildik. Ama olsun... Cadı kazanları fokurduyordu... Bürokrasi çarkları dönüyordu... İnsan, emek ve yetenek unufak ediliyordu...

 

Sonra... Sonra uzun bir suskunluk dönemine girdik...

O yeryüzü uçurumlarının kıyısında, düşmekle kanat çırpmak arasında, dünya operalarını zorlarken, San Carlo, La Fenice, La Scala, Covent Garden, Staatsoper, Royal Albert Hall, War Memorial Opera House, Büchnen der Stadt, Teatro Colon, Bolşoy, Kirov sahnelerinde ve arenalarda savaş verirken, biz hep sustuk. Başarılarını görmezden, bilmezden geldik.

Biz susarken, gözlerimizi ve kulaklarımızı kaparken, dışarıda:

1957 Puccini Altın Madalya Ödülü. 1958 Brüksel Dünya Fuarı ödülü. 1959 Fransa Dışişleri Bakanlığı Onur Ödülü. 1960 Londra Harriet Cohen Altın Madalya Ödülü ve Dallas Onur Ödülü. 1963 Verdi 150. Yıldönümü Ödülü. 1967 İtalya Cumhuriyeti'nden "Commendatore della Republica Italiana" nişanı. Ve sırayla, Napoli, Cenova, Verona, Terme di Caracalla, Montana Altın Madalya Ödülleri... "Uluslararası Esin Perisi Ödülü", Fransa "Bin Yıllık Müzik Onur Ödülü" vb...

 

Bu arada Türkiye'de...

Türkiye'de "Devlet Sanatçısı" unvanı 1971'de verilmeye başlandı. Ben de dahil olmak üzere birçok kişi, bu ödülün ilk verilmesi gereken kimsenin Leyla Gencer olması gerektiğini yazıp durduk. Komisyonlar toplandı, düşündüler taşındılar, konuştular, tartıştılar, bir türlü karar veremediler. Neden sonra, tam 17 yıl sonra, 1988'de "Devlet Sanatçısı" unvanı Leyla Gencer'e verildi.

Verilmesine, verildi ama, o zamanki Kültür Bakanlığı "bu kadının”, kim olduğunu pek de bilmediğinden, Milano’daki Türkiye Konsolosluğuna, "Öğrenin bakalım, sahiden Türk müymüş?” diye bir de araştırma yaptırdı.

Ülkeden ülkeye, sahneden sahneye, başarıdan başarıya, cebinde yalnız Türk pasaportuyla koşup duran o (İtalyan pasaportunu, "insanın tek pasaportu olur" diyerek hep geri çevirdi), bütün bunlara gülüp geçti.

1990’dan sonra Leyla Gencer Türk basınına verdiği demeçlerde ironi ve mizahla karışık, "Ülkem beni hatırladı," tümcesini sık sık tekrarlayacaktı.

Ancak bir de şu gerçek var: Ülke yöneticileri, kalıplaşmış kurumlar belki onu hatırlamışlardı ama bu ülkenin gerçek müzik tutkunları onu hiçbir zaman unutmamışlardı.

1993'ten başlayarak, ülkesi, Leyla Gencer'e şükran borcunu, gönül borcunu ödemeye çalıştı. Eğer bunda Tutkunun Romanı ki tabımın bir nebze olsun payı varsa, ne mutlu bana...

Onun onuruna İstanbul Devlet Operası'nda Yekta Kara'nın düzenlediği "Saygı Gecesi"... Aydın Gün yönetimindeki Cemal Reşit Rey Konser Salonu'nda tüm şan resitallerinin ona adanması... Sevda-Cenap And Onur Ödülü Altın Madalya verilmesi... Ankara Devlet Operası'nın önüne heykelinin dikilmesi birbirini izledi... 2003'te Darphane'de adına hatıra parası basıldı... Bu zincirin bir başka halkası ise, Aydın Gün'ün büyük çabaları sonucu hayata geçen "Uluslararası Leyla Gencer Şan Yarışması"...

 

Misyon

 

"Misyon"... "Misyonum"... Leyla Gencer'in en çok kullandığı sözcüklerden biri…

O çok eskiden beri, taa en baştan beri, hayatta bir misyonu olduğuna inandı. Bu misyon, içindeki müzik sevgisini, şan sevgisini, bu tutkuyu yaymaktı... Ona biçilmiş bu misyona boyun eğiyor, sahneden sahneye, tiyatrodan tiyatroya bu sevgiyi, bu tutkuyu yaymak için koşuyordu. İnanıyordu ki, eğer mesleğinde çok iyi olursa, onu dinleyen insanlara iyi duygular, güzellikler verebilir, onları daha iyi bir insan olmaya yöneltebilir... Bunun için görevini yerine getirmeye çalışıyor, bunun için kendiyle yarışıyor, bunun için yapabileceğinin hep en iyisini yapmaya çalışıyordu...

Sahnelere veda ettikten sonra da sahne yaşamı bitti ama bu misyonunu sürdürdü. Kendi deyişiyle, "Cemiyete faydalı olmaya çalışıyordu..." Seminerler, konferanslar, yarışmalar, uluslararası jürilerde görev alma...

Zaten Leyla Gencer Şan Yarışması da bu misyonun bir parçası:

Bu misyon, evrensel, çağdaş kültür bayrağını elden ele, yarınlara taşımaktan başka bir şey değil... Genç kuşaklara yeni olanaklar tanımak, geleceğin sanatçılarını keşfetmek, onlara yeni yollar açmak, o yolda ilerlemelerini sağlamak ve onları yeryüzünün ortak kültür ve müzik dünyasının bir parçası kılmak... Bugünle yarın arasında, genç sanatçılar aracılığıyla bir köprü kurmak...

Halen Milano'nun La Scala Operası'nın La Scala Akademisi'nde yöneticilik görevini sürdürüyor. Gençlerle hazırladığı operalar birbirini izliyor. Elbet bu da misyonunun bir parçası.

 

Leyla Gencer'i hep çok sıkıştırdım, adeta kışkırttım: Sahnelere veda ettikten sonra hiç özlemedi mi? Dinmek bilmeyen bütün o alkışları, sahneye atılan çiçekleri, "Brava" haykırışlarını ve bunlarla birlikte bütün o şaşaayı özlemedi mi? Hayır, hiç ama hiç özlemediğine beni inandırdı... "Çünkü: Benim inişe tahammülüm yok. Her zaman mükemmeliyetçi oldum. Mükemmel olmayacaksam sahneye çıkmam dedim... Hem her şeyin bir zamanı var. Yıllarla ve bütün o stresle ses tellerinin yıpranmaması imkânsız. Yalnız teknikle, yıllara, doğaya meydan okumak anlamsız... Kimileri bu işi seksenine kadar sürdürüyor, bir gece iyi, bir gece kötü oluyor. Ama ben buna izin veremezdim... Hem perde açılıncaya kadar çektiğim o büyük korkuyu, o stresi, o işkenceyi artık çekemem. Bünye bunları bir yere kadar kaldırır. İnsan durma zamanını da bilmeli..."

 

Sahnede Tanrılaşmak

 

Ama o günleri, sahne kokusunu, sahne tozunu, sahnedeki hallerini hiç ama hiç unutmadı.

Sahnedeyken neler hissediyordu Leyla Gencer?

“Sahneye çıktığın ilk anda, karanlıktan ışığa geçtiğinde, gerideki her şeyi unutursun. O anda izleyiciyle aranda bir gerilim hissedersin. Elektrikli bir hava... Seni sınıyorlardır. Senden beklentileri sonsuzdur. Senden tanrıları yeryüzüne indirmeni, sahneye getirmeni, her istediklerini vermeni beklerler. Sen bunu bilirsin... O gerilimi iliklerinde duyarsın...

“Sonra oyununu oynamaya, şarkını söylemeye başlarsın. Artık sesin, senin sesin değildir. Sesin yalnızca bir araç, bir müzik aletidir. Sen o müzik aletini eline almış, istediğin gibi kullanıyorsun. Ve o sana itaat etmek zorunda. Artık sen, sen değil bir başkasısındır, canlandırdığın kişisindir. O başkası, sensin...

"Ve sahnede senin hissettiklerini seyirci de hissettiği an, senin her söylediğine seyirci de inandığı an, işte o zaman aranızda müthiş bir bütünlük, kimsenin koparamayacağı bir bağ oluşur.

Ve sen sahnede bu bağı, bu bütünlüğü hissedersin…İstediklerini vermişsindir. Tanrılar artık sahnededir. Buna artık zevk, sevinç falan denmez, bu bir ayindir. Bu bir dindir.”

Bir süre durdu ve ekledi: "Sahnede tanrılaşıyordum."

Sahnede tanrılaşan Leyla Gencer, başkalarıyla da ama en çok kendisiyle yarışmaktan ve kendisini acımasızca eleştirmekten de hiç geri kalmaz:

"Benim en iyi zamanlarım 1957-65 arasındaydı. Bakma bu İtalyanların sana anlattıklarına, yazdıklarına... 1965'ten sonra beni yok 'diva', yok 'divina' ilan ettiler ve ne yapsam, ağzımı açsam mucize deyip bayıldılar. Oysa ben biliyorum ki teknik açıdan, vokal açıdan, yorum açısından 1965'e dek en iyiydim. O tarihten sonra biraz abartmaya başladım, yorumlarımda fazla vurgulamaya gittim. Nedense, İtalyanlar bunu çok sevdiler. Hani hep söyledikleri 'Gencerate' var ya... Doğrusu ben onları çok doğru bulmuyorum.”

Açıklayayım: 1988-92 yılları arasında Leyla Gencer – Tutkunun Romanı kitabım için çalışırken görüştüğüm her İtalyan müzik uzmanı, önüme sürülen her yazı Gencer adından türetilmiş ve artık opera terminolojisinde yerini almış olan "Gencerate" den söz ediyordu.

"Gencerate" sanki bir çağrıdır, bir haykırıştır...

Ses, şarkı söylemeyi sürdürür ve bir an gelir öyle bir doruğa ulaşır ki, sanırsınız ses haykırışa dönüşecek ama dönüşmez ve şarkı devam eder...

Gencerate, çok patetik bir vurgu, bir abartmadır... Gencerate sese gözyaşlarının karışmasıdır...

 

Başarının Sırrı

 

Istanbul, Ankara, Milano, Roma, Napoli, Floransa, Verona, Venedik, Viyana, Varşova, Paris, San Fransisco, Los Angeles, Chicago, Bilbao, Buenos Aires, Barcelona, Edinburgh, Glyndebourne, Londra, Moskova, Leningrad, Stockholm, Köln, Lizbon’da Lucia, Norma, Lady Macbeth, Alceste, Kraliçe Elizabeth, Anna ne, Londra, Moskova, Leningrad, Stockholm, Köln, Lizbon'da, Bolena, Maria Stuarda, Medea, Aida, Tosca, Madame Butterfly, Violetta, Leonora ve daha nicesini unutulmaz kılan neydi?

Neydi başarının sırrı? Bu soruyu her sordurduğumda, Leyla Gencer'in yanıtı değişmiyor: “Ben bir şey yapmadım. Her şey kendiliğinden oldu. Şans, kader, kısmet..."

Ama elbet, kimse bu yanıta inanmıyor!

Üstelediğimde, Leyla Gencer, "Tutkumun peşinden koştum, hiç ödün vermedim... İşte hepsi bu," diyor...

Daha da üstelediğimde, en çok, en çok, "Yalnızca bilinçli seçimler yapmaya çalıştım," diyor. "Örneğin, her rol teklifine evet demedim. Her teklife evet deseydim, sesimi çoktan kaybeder, bunca yıl sürdüremezdim. Her teklife evet demek en kolayıydı ama ben eveti ancak bilinçli seçimler sonunda söylerdim.” Ve dönüp dolaşıp yine aynı şeyi söylüyor: "Şans, kader kısmet..."

Şans, kader kısmet olmadığını sizler de benim gibi biliyorsunuz. Ancak başarının sırrını (üstelik sır falan da değil) “tüm bir yaşam" diye belirteceğimden burada "tüm bir yaşam"ı özetleyemem. Ancak birkaç başlık verebilirim:

Evet, çok genç yaşta tutkusuna sarıldı. Tutkusu, var olma nedeni, şarkı söylemek, opera ve müzik dünyasının bir parçası olmaktı. İnançla, inatla, aşkla bu tutkunun peşinden koştu. Daha konservatuara başladığında, "Günün birinde ya Scala'da söylerim ya ölürüm," dedi...

Evet, hep bilinçli ve akıllıca seçimler yaptı: Daha başlangıçta İstanbul Konservatuarı'nı terk edip ünlü İtalyan Hoca Aarangi Lombardi'nin peşinden Ankara'ya gitmek gibi... En usta hocaları seçmek, ileride birlikte çalışacağı maestro ve rejisörleri seçmek, söyleyeceği operayı seçmek gibi...

 

Evet mükemmeliyetçiydi. Sahnede yalnız kendisinin değil her şeyin, herkesin mükemmel olmasını istiyordu. Çünkü onun için temsil bir bütündü. Ve seyirciye saygısı sonsuzdu. Çok çalışkandı. Hep çalıştı. Ses çalışmasının, rol ezberlemenin ötesinde bir çalışmaydı bu. Oynayacağı operanın tarihteki, nemin politikasından, bestecisinin geçirdiği tüm evrelere uzanan çok geniş bir araştırma, analiz ve sentezden oluşan bir çalışma süreci... Her yoruma, engin kültür birikimini kattı.

Kolayı değil, zoru seçti. Kimselerin söylemeye cesaret edemediği ya da çoktan unutulmuş, hiç temsil edilmemiş eserlerin peşine düştü. Bunları ortaya çıkarıp yıllar sonra ilk yorumlayan olması onu öteki "diva"lardan farklı kıldı. Bu "zor", alışılmışın dışındaki rollerin aranan sanatçısı oldu.

Tekniği çok güçlüydü. Teknik gücüyle sesinin olanaklarını bütünledi. Tümünü oyunculuk yeteneğiyle yoğurdu. İtalya'da hiçbir temsilini kaçırmamış olanlardan hep şu tümceyi duydum: Leyla, sahnede göründüğünde, daha ağzını bile açmadan, hepimizi kendi ateşiyle tutuştururdu." Sahne karizması bu olsa gerek! O karizmayı temsillerini, konserlerini izleyenler iyi bilir. Hatırlasanıza, İstanbul konserlerinde, Aya İrini'nin kubbesinde uçuşan kuşlara bile hükmederdi! Boşuna dememişler, "Yeryüzünün tüm duyguları onun sesinde," diye...

Ona sorarsanız... O, hiçbir şey yapmadı. "Hepsi şans, kader kısmet..."

 

Teşekkür Ediyorum, Çünkü...

 

Leyla Gencer'le ilgili kitabım Tutkunun Romanı ona teşekkürlerimle sona eriyordu. Bugün, ona teşekkürümü bin kat çoğaltarak yinelemek istiyorum:

 

Sevgili Leyla Gencer,

Siz "hiçbir şey yapmadınız", yalnızca şarkı söylemek istediniz... Bir de daha küçücük bir çocukken, uçurumun kıyısında havaya fırlatılmak...

…Sonra atıldığınız yeryüzü uçurumlarında, boşluğa, hiçliğe Şarkı söylemek taa baştan bir tutkuydu sizde.

Şarkı söylemek, yani müzik dünyasının, opera dünyasının bir parçası olmak... Yani o dünyayla soluk alıp soluk vermek... Yani o dünyayı fethetmek...

Hep uçurumun kıyısına gelebilmek, tüm uçurumlara meydan okuyabilmek için tutkunuza sımsıkı sarıldınız. Ve boşluğa, hiçliğe yuvarlanmamak, yok olmamak için de hep tutkunuzun peşinden koştunuz...

İşte hepsi bu.

Sevgili Leyla Gencer, işte açık seçik söyledim: "O bir şey yapmadı. Yalnızca şarkılarım söyledi," dedim. Şimdi mutlu musunuz? İstediğiniz oldu mu?

Ancak bu yolculuğun sonunda artık size teşekkür etmek istiyorum.

Var olduğunuz için.

Sonsuz bir inançla, inatla, hırsla ve aşkla tutkunuzun peşin den koştuğunuz için...

Nice zorluklara, yokluklara, engellere, gözle görülen ya da görülmeyen baskılara göğüs gerdiğiniz, sonuna dek savaşmaktan yılmadığınız, sizi yıldırmaya kalkanlara meydan okuduğunuz için... Hem de ödün vermeden hem de uzlaşmaya yanaşmadan... Öğrenmekten, bilgilenmekten, çalışmaktan, araştırmaktan bir an olsun vazgeçmediğiniz ve bundan sonsuz bir tat aldığınız için…

Yalnızlığınızı, çok gizli özel bahçenize; gözyaşlarınızı bahçenizin çiçeklerine dönüştürdüğünüz için...

Kendinizi hiç sakınmadan, sonuna dek verebildiğiniz için; mesleğinize, sevdiklerinize ve hayata verebildiğiniz için...

Zenginliğinizi, çokluğunuzu, kahkahalara dönüştürmeyi bildiğiniz ve bunları her an paylaşmaya hazır olduğunuz için…

Kendinizle yarışarak, kendinizi aşarak, kendinizi eleştirerek, zayıflıklarınızı bilerek, yetkinliğe ulaşma çabanızla yeryüzü uçurumlarını sınadığınız için...

Dipsiz kuyuların en dibiyle, gökyüzündeki bulutların en yükseği arasında gidip gelirken; acıyla sevinci, aşkla nefreti, öfke ve yumuşaklığı bir arada yoğururken; dostluklarla ihanetlere kollarınızı açmışken, tüm çelişkileri yaşarken ve içinizde yaşatırken, yine de kendinizle barışık olduğunuz için...

Yeryüzünü değilse de müzik dünyasını tutuşturduğunuz günlerde bile, minicik bir sesle: "Ama benim hep sevilmeye ve şefkate ihtiyacım var," diyebildiğiniz için...

Divalığın görkemiyle alçakgönüllülüğü birbirinden ayırmadığınız ve sıradan insan olmanın ama gerçek insan olmanın değerlerine sımsıkı sarıldığınız için...

Yeryüzünün harikalığına, insanoğlunun müthişliğine, beni bir kez daha inandırdığınız için teşekkür ediyorum.

AKOB MONTHLY MAGAZINE No.8                              

2011.05.30

2 0 1 2

EVRENSEL KÜLTÜR MONTHLY MAGAZINE                           

2012 May

CUMHURİYET DAILY NEWSPAPER                              

2012.05.30

2 0 1 3

SALKIMSÖĞÜTÜN TÜRKÜSÜ Kitabından Alıntıdır 

2013

Yazan: Evin İlyasoğlu

© PAN Yayıncılık

Leyla Gencer
 

BESTECİYE UÇSUZ BUCAKSIZ SAYGI

 

Günümüzde çabucak köşeyi dönme, çabucak güzellikleri tüketme tutkusuyla yanıp tutuşan gençliğe Leyla Gencer'in yaşam öyküsü altın öğütler sunabilir. Bestecinin değerini, yorumcunun özelliğini, dinleyicinin saygınlığını bir bütün içinde görebilmek için Leyla Gencer'i öğrenmek gerekir. Yaşam çizgisiyle olduğu kadar opera tarihinin dev yapıtlarındaki ustalığını dinleyerek nice dersler çıkarılabilir.

 

Zeynep Oral, Leyla Gencer-Tutkunun Romanı başlıklı kitabında Leyla Gencer'in çocukluktan gelen güvensizlik duygusuna değinir. "Yaşam boyu sürüp gidecek olan güvensizlik duygusu." İlk kez Cemal Reşit Rey'in Özyurt Prologue'unda, söyleyeceği tek satırlık solo için gecelerce gözüne uyku girmemiş. Ve tıpkı bu ilk sahneye çıkışları gibi, sanatının doruğunda da her temsil önce- sinde kendisini uçurumun kıyısında duyumsaması onun kişiliği olmuş.

 

Aslında bu duygudur ki sanatçıyı kusursuzluğa doğru yüceltir. Yorumcu bu duyguyla yapıtı bestecisine ve biçemine en yakın şekliyle seslendirir.

 

Bu duygu titizliktir.

 

Sanatçının kendisini eleştirerek kusursuzluğa doğru evrilmesidir.

 

Başarısından doyum bulduğu anda bir adım daha ileri gidememek korkusudur.

 

Bu duygu bir saygıdır. Kendine olduğu kadar besteciye saygıdır. Bestecinin buyurduğundan, onun notada yazdığından dışarı çıkmamak, onun istediğini en üst düzeyde yorumlayarak dinleyiciye aktarabilmek kaygısıdır.

 

Bu duygu ciddiyet göstergesidir. Bu duygu bir zenginliktir. Leyla Gencer'in ilk dünyaya açılışı olan La Traviata'daki Violetta'sında Verdi'yi böylesine romantik, böylesine duygusal anlatmak acaba tarihte kaç operaciya nasip olmuştur? Addio del passato'nun güzelliğiyle gönlünüz titrer, tüm duygularınız kanatlanır. Bir tek bu arya bile bir şiirin doğrudan gönlünüze seslenen duygusallığıyla insanı sarmalar. Ve dozundaki duygusallığı korumayı bilir Leyla Gencer. Zira, Verdi aryalarında aşırı duygusallık (schmalz) kullanıp ucuza kaçmak ne kadar kolaydır! Tıpkı Chopin'in rubatolarındaki o genişleyen nefesi yozlaştırmak gibi. Duygusallığın sınırlarını koyabilmek, bestecinin öngördüğü incelikleri bayağılığa kaçmadan zarafet içinde sunabilmek bir hünerdir. Özellikle Verdi'nin operalarında bu sınırlı sınırsız yorumculuğu onun üstün tekniği, sesini kullanmadaki ustalığı, dramatik koloratur becerileriyle ayrı bir özellik kazanır. Gözle görülmeyen, elle tutulmayan, ancak bilge bir alımlamanın yansıtacağı sınırlardır bunlar.

 

Sanatçı, 1956'dan 1972-73 sezonuna dek Verdi'nin on altı operasının baş kadın oyuncusu olarak yücelmiş. On yedi yıl boyunca Verdi'nin ortalama üç-dört operasını sunmuş. Macbeth, bunların arasında en uzun oynadığı opera. Aida ise on bir yıl boyunca İtalya'da Leyla Gencer ile özdeşleşmiş. Don Carlo'daki Elisabetta di Valois rolünü on üç yıl boyunca İtalya'da ve Amerika'da oynamış. Lady Macbeth, Donna Leonora, Elvira, Gilda, Leonora, Düşes Elena... Her birisi Verdi'nin değişik dönemlerinde yazılan operalarının kahramanları.

 

Leyla Gencer yalnız bestecisinin genel biçemini değil, o bestecinin değişik dönemlerinin gerektirdiği incelikleri de özümsemiş bir sanatçı. İstanbul'daki bir seminerinde Il primo Verdi (anni di galera-bestecinin kendi tabiri ile kalyon yılları) olarak Nabucco Lombardi ve Ernani'yi örnek vermiş. Bunların her birinin kendine özgü inceliklerini, dönemsel özelliklerini incelemiş, konferanslarında dile getirmiş ve biçem farkıyla seslendirmiştir.

 

Romantik döneme opera karakterini kazandıran dört büyük İtalyan besteci Verdi, Donizetti, Bellini, Rossini; Leyla Gencer'in de yaşamının değişik serüvenleridir. Romantik dönemin kendine özgü derin ruh hallerini, çılgınlık krizlerine varan sahnelerini, coşkun aryalarını, bel canto (güzel şarkı söyleme sanatı) tekniğini çok ayrıcalıklı kullanarak yansıtmıştır. Lucia, Amina, Elvira, Gilda, Anna Bolena, Lucrezia Borgia, Paolina, Caterina Cornaro, Norma, onun bel canto'yu doruğa taşıdığı rollerdir.

 

Bel canto'nun en büyük ustalarından birisi olarak tarihe geçmek de kolay değildir. Bel canto söylerken öylesine sarmalayıveren, o sınırsız genişliği öylesine gözle görülmez çizgilerle sınırlandıran bir yöntem kullanır ki, belki besteci bile notada bu duyguları yazacak dinamik işaretleri bulamamıştır. Çünkü Leyla Gencer doğallığın sırlarını keşfetmiştir. Doğal olarak sesin düşüşü, doğal olarak salınması, kendi doğallığı içindeki akışı, özellikle Verdi gibi doğa düşkünü bir bestecinin dilini konuşmanın en doğru yolu olmuştur. Bel canto'nun bağırıp çağırmak ya da akrobatik gösteriler yapmak olmadığını, küçük ara nefeslerle bağlı (legato) söyleme ustalığı olduğunu, duyarlı pianissimolarla ses dinamiğinde karşıtlıklar yaratarak anlatım kazandırıldığını gösterir.

 

Gencer, otuz yılı aşkın sanat yaşamı boyunca taa Erken Barok döneminden 20. yüzyılın ortalarına dek uzanan geniş bir yelpaze içinde, sesine uygun bütün başrolleri oynamıştır. Her bir dönemin bestecisine ve dönemine sadık kalarak, ama Leyla Gencer imzasını da koruyarak.

 

Leyla Gencer'in besteciye olduğu kadar libretiste (metin yazarına) de saygısı çok ayrıcalıklıdır. Dört dilde söylediği operalarda tüm sözcüklerin anlaşılırlığı, doğru tonlaması, açık ve net hecelemeler, onun prozodiye bağlılığını yansıtır.

 

Daha önce hiç yorumlanmamış operaları keşfedip gün yüzüne çıkarttığında, o bestecilerin biçemini öylesine yakın tanımıştır ki, herhalde hiçbir ilk seslendiriş ona yepyeni bir yolculuk gibi gelmemiştir. Örneğin, Donizetti'nin yaşama kavuşturduğu, unutulmuş operaları Roberto Devereux (1964, Napoli), Belisario (1969, Venedik), Caterina Cornaro (1972, Napoli) gibi. Çünkü bunlar da onun daha önce söylediği diğer Donizetti rolleri, Lucia, Anna Bolena, Poliuto, Maria Stuarda, Lucrezia Borgia ve Les Martyrs gibi operaların benzerliğini taşımaktadır. Bestecisini çok iyi tanıdıktan, yazıldığı dönemi çok iyi özümsedikten ve notada yazanı çok iyi bildikten sonra Leyla Gencer için tek bir şey kalmıştır: Bestecisine saygı.

 

Bir gazeteciyle söyleşisinde, "Bir yanda bel canto öte yanda ağır Verdi rolleri söylüyorsunuz. Uyum sağlamada zorluk çekmiyor musunuz?" sorusunu şöyle yanıtlar: "Hayır, ben çok özel bir insanım: un caso particolare. Benim için Verdi söylemek hiç sorun değil, hatta Erken-Verdi operalarını da birlikte söyleyebiliyorum. Onlar zorlukta Donizetti ve Bellini ile atbaşı gider, teknik olarak çok zordur; çünkü Rossini biçemi Verdi'nin erken operalarını etkilemiştir. Ama ben birinden diğerine kolaylıkla geçtim."

 

Öte yandan Avusturya ve Almanya'da onun Mozart yorumuna karşı çıkan eleştirmenlere şöyle der: "Ben Mozart'ın İtalyan stilinde söylenmesi gerektiğine inanıyorum. Çünkü Mozart İtalyan stiline hayrandı. Ve operalarını İtalyan şarkıcılar için besteliyordu. Ama sonradan Avusturyalı, Alman ve İngiliz şarkıcılar, hocalar ve eleştirmenler bunun (İtalyan biçeminin) tam olarak Mozart stili olmadığını düşündüler. Ben sonuçta bir soprano drammatica d'agilità olarak sınıflanırım. Günümüzde benim dağarcığımı söyleyen şarkıcı bulmak çok zor. Mozart'ta resitatifler müthiş önemlidir. Anglosakson yorumcular resitatifleri çok hızlı tempoda söylüyorlardı. Oysa benim Mozart hakkında kişisel fikrim vardı ve inatla savundum. Önceleri bu insanları inandırmak çok zor oldu. Ama şimdi haklı olduğumu söylüyorlar." Leyla Gencer kendi olarak, bilgeliğini koruyarak, ama kendi benliğinden sıyrılıp bestecinin benliğine de girmeyi bilmiştir.

 

Her çağın kendi özelliğini korurken kendine özgü imzasını duyurur.

 

Verdi ve Donizetti'de olduğu gibi romantizmin sınırlarına ulaşan Puccini'de, postromantizmi 20. yüzyıla taşıyan Richard Strauss'ta ve bambaşka çağların biçemlerinde, örneğin Mozart'ın klasisizminde, Prokofyev'in neo-klasisizminde yine bestecisinin ve çağın biçemini gözetir.

 

Yalnız çağların ve bestecilerin değil, ülkelerin karakteristiği de ayrı bir önem taşımıştır Leyla Gencer için. Fransız operası, Alman operası, İtalyan operası, İtalyan bel canto operası, her birisi kendi karakteristiği içinde yorumlanmalıdır.

 

Dramatik koloratur olarak nitelenen sesi, güçlü olduğu kadar pianissimolardaki ustalığı ile kendine özgü bir yumuşaklığa sahip olarak nitelenmiştir. Küçük ses (pianissimo söyleme) tekniğiyle yapıtın bütününe renk katmaktadır.

 

1957'de La Scala'da Poulenc'in Dialogues des Carmélites adlı yapıtının dünya prömiyerinde Mme. Lidoine rolünü üstlenerek bütün İtalyan opera dünyasının dikkatlerini üstüne çekmiş; o tarihten başlayarak (1957 ile 1983 yılları arasında) La Scala'da on dokuz başrol oynamış. Bunların bazıları Carmelitler gibi dünya prömiyeri. Örneğin bestecisinin ricasıyla, 1958'de Pizzetti'nin L'assassino Nella Cattedrale adlı operasının baş kadın rolünü oynamış.

 

Bestecisinin isteğiyle bir yorumcunun seçilmesi müzik tarihinin ender olaylarındandır. İşte burada artık saygınlık kazanmış bir yorumcu olarak bir kez daha kendini kanıtlamaktadır Leyla Gencer. O, besteciye saygıyı bilen, onun yaratırken düşlediği icraya en yakın, en üst nitelikte bir icra sunacağına güvenilen bir yorumcudur.

 

Opera sahnelerine La Fenice'de, 1985'te oynadığı Gnecco'nun La Prova di un Opera Seria adlı yapıtıyla veda eder. 1992'ye dek konserleriyle bir süre daha hayranlarına seslenecektir. Sahnelerden çekildikten sonra, öldüğü güne dek sürdürdüğü ustalık sınıflarındaki ve yarışma jürilerindeki etkinlikleri Leyla Gencer'i o bitip tükenmeyen enerjisiyle de müzik tarihinin sayfalarına geçirmiştir. Öğrencilerine, sesleri kadar zekâlarını da kullanmayı öğrettiğine; yalnız müzik değil, tarih gibi diğer sanat dalları ya da değişik yabancı diller gibi bilgilerle kendilerini zenginleştirmeyi öğütlediğine yakından tanık olmuştum. İtalyanca söylediği şarkının anlamını bilmeyen sopranoya şöyle der: "Ne söylediğini biliyor musun? Alnımda dolaşan şu bulutları dağıtabilsem! Yakınmalısın. Bunun hüznünü vermelisin acıklı bir ifadeyle. Bağıra çağıra değil, daha yuvarlak! Küçük bir cümlede bile ses gösterisi değil, bir ruh halini ifade etmelisin…"

 

Leyla Gencer'i öğrendikçe genç kuşaklar da operacılığın derin bir kültür birikimi meselesi olduğunu görecekler. Bu meslekte, ne yazık ki köşeyi çabuk dönmenin olanaksız olduğunu da anlayacaklardır.

 
Leyla Gencer,
Editör: Zeynep Oral,
Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,
2009, sf.19

SABAH DAILY NEWSPAPER

2013.03.30

 
Leyla Gencer gibisi bir daha gelmez!
 

Operanın divası Leyla Gencer önceki gün İstanbul'da düzenlenen "Leyla Gencer anısına" adlı konserle anıldı. Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı'nda gerçekleşen konserde, Şef Sascha Goetzel yönetimindeki Borusan Filarmoni Orkestrası, sahneye Alman soprano Nadja Michael ile çıktı. Michael, Leyla Gencer'in opera tarihindeki yerini çok iyi bildiğini söyleyerek, "O ender rastlanan sanatçılardan biriydi" dedi.

AKOB MONTHLY MAGAZINE No.19-20                             

2013.09.16

SABAH DAILY NEWS PAPER

2013.10.10

Google, Leyla Gencer'i unutmadı

Arama motoru Google, bugün ana sayfasını Türk opera sanatçısı Leyla Gencer'in 85. doğum günü ile süsledi.

Arama motoru Google, ana sayfasını ünlü kişilerin doğum günleri ve önemli günlerle süslemeye devam ediyor. Böylelikle Google, kullanıcılarına ana sayfasına koyduğu kişileri de hatırlatmış oluyor.

Geçtiğimiz günlerde 20. yüzyılın en ünlü bestecilerinden biri olan Fransız Claude Debussy'nin 151. doğum gününe özel hareketli bir Doodle hazırlayan Google, ondan sonra da Fransız fizikçi Leon Foucault'u, 194. doğum gününde doğum gününde unutmamıştı. Google ana sayfasına bugün ise Türk opera sanatçısı Leyla Gencer'i taşıdı.

Leyla Gencer kimdir?

10 Ekim 1928'de doğan Ayşe Leyla Gencer, Türk opera sanatçısıdır. 20. yüzyılın en önemli sopranolarından birisi olarak görülür.

Batı ülkelerinde "La Diva Turca", "La Gencer", "La Regina" olarak ün yapan; Milano, Roma, Napoli, Venedik, Viyana, Paris, San Francisco, Köln, Buenos Aires, Londra, Rio de Janerio, Bilbao, Chicago'da sanatını dinleten; Lucia'nın, Norma'nın, Lady Macbeth'in, Queen Elizabeth'in, Filoria Tosca'nın, Lucrezia'nın, Madam Butterfly'ın, Alceste'nin, Aida'nın, Violetta'nın, Leonora'nın "Leyla la Turca"sı soprano Leyla Gencer, hem seçkin opera sahnelerinde hem resitallerinde hayranlık uyandırmış sanatçılardandır. Opera repertuarı 23 bestecinin 72 yapıtını kapsamıştır. Gencer, T.C. Devlet Sanatçısıdır. Leyla Gencer, 10 Mayıs 2008'de hayata gözlerini yummuştur.

SABAH DAILY NEWS PAPER

2013.10.10

 
Leyla Gencer'in 85'inci Doğum günü Leyla Gencer kimdir?
 
Google 20. yüzyılın en önemli sopranolarından biri olarak görülen Leyla Gencer'in 85'inci Doğum gününü özel bir doodle ile kutladı... Leyla Gencer kimdir?
 
Leyla Gencer'in hayatı

Leyla Gencer Türk opera sanatçısı. 20. yüzyılın en önemli sopranolarından birisi olarak görülür.

Batı ülkelerinde "La Diva Turca", "La Gencer", "La Regina" olarak ün yapan; Milano, Roma, Napoli, Venedik, Viyana, Paris, San Francisco, Köln, Buenos Aires, Londra, Rio de Janerio, Bilbao, Chicago'da sanatını dinleten; Lucia'nın, Norma'nın, Lady Macbeth'in, Queen Elizabeth'in, Filoria Tosca'nın, Lucrezia'nın, Madam Butterfly'ın, Alceste'nin, Aida'nın, Violetta'nın, Leonora'nın "Leyla la Turca"sı soprano Leyla Gencer, hem seçkin opera sahnelerinde hem resitallerinde hayranlık uyandırmış sanatçılardandır. Opera repertuarı 23 bestecinin 72 yapıtını kapsamıştır. Gencer, T.C. Devlet Sanatçısıdır.

Leyla Gencer 1928'de Polonezköy'de doğdu. Babası Safranbolulu köklü Müslüman bir ailenin oğlu olan Hasanzade İbrahim Bey, annesi Polonyalı Katolik bir ailenin kızı olan Alexandra Angela Minakovska'dır. Ailesi sonradan Çeyrekgil soyadını aldı. Annesi, İbrahim beyle evlendikten sonra Müslüman olup Atiye adını aldı. Gencer ileriki yıllarda bir röportajında "Müslüman ve oryantal bir altyapıdan geliyorum" demiştir.

Babası İbrahim Bey, ağabeyi Hüseyin Çeyrekgil ile çiftçilik, balıkçılık, taşımacılık ve Çubuklu suyunun işletmesini yapıyordu; ayrıca Lale Sineması'nın işletmesini üstlenmişti ve Karaköy'de hanları bulunuyordu. Leyla, babasını genç yaşta kaybetti. 1946'da varlıklı bir bankacı olan İbrahim Gencer ile evlendi ve Gencer soyadını aldı.

Opera kariyeri
Leyla Gencer, Devlet Tiyatroları Ankara Operası'nda korist olarak görev yapmaktayen Ankara'ya geldiği yıl (1950'de) sahnelenmeye başlayan Cavallerina rusticana operasında Santuazza rolü ona verildi, Gencer'in opera kariyeri bu rolle başladı.

Leyla Gencer, Ankara Devlet Operası'nda görev yaptığı 1950-1958 yılları arasında devlet konuklarına verilen resitallerde en çok görev alan sanatçılardan oldu. ABD devlet başkanlarından Harry S. Truman, Dwight Eisenhower, Yugoslavya'nın kurucusu Mareşal Tito, İran Şahı Rıza Pehlevi ve eşi Prenses Süreyya, Ürdün Kralı Hüseyin, huzurunda resitaller verdiği devlet konuklarındandır.

İlk defa 1953 yılında, Türkiye ile İtalya arasında imzalanan Kültür Anlaşması çerçevesinde bir radyo konseri vermek için Roma'ya gitti. Bu konserin başarısı üzerine Napoli Yaz Festivali'nde sahnelenen Cavelleria rusticana operası'nda başrol üstlenmek fırsatını elde etti. Bir sonraki sezon Napoli'nin ünlü San Carlo Operası'nda Eugenio Onegin ve Madam Butterfly operalarında başrol oynama teklifi aldı. Leyla Gencer'in uluslararası platformdaki opera serüveni böylece başladı, Madam Butterfly operasındaki başarısı ile Napolillerin sevgisini kazanan Gencer, Napolili Türk olarak anılmaya başladı. Bu başarı bir sonraki sezon San Carlo Operası'nda sahnelenen La Traviatadaki Violetta rolü ile sürmüştü. Sanatçı "La Traviata"'yı Palermo, Trieste, Ankara, Torino, Varşova, Poznan, Lodzi Krakov'da, Viyana Devlet Operası'nda Herbert von Karajan yönetiminde, San Francisco ve Philadelphia'da, Moskova ve Leningrad'da seslendirdi. 1956'da San Francisco operasında San Francesca da Rimini operasında son anda oynayamayacağını bildiren ünlü soprano Renata Tebaldi'nin yerine başrolü seslendirdi. Eserin San Francisco ve Los Angeles temsillerinden sonra San Francisco operası ile kontrat imzaladı.

1957 sezonunda San Fransicso Operası'nda sahnelenen La Traviata operasında başrolü Leyla Gencer, Lucia di Lammermoor operasında ise dünyaca ünlü soprano Maria Callas üstlenmişti. Callas'ın gelmemesi üzerine Lucia rolünü de Gencer üstlendi ve büyük başarı kazandı. O günden başlayarak ABD'de sayısız opera temsili, resital, konser gerçekleştirdi.

26 Ocak 1957 gecesi Leyla Gencer, kendisine koyduğu Milano'nun ünlü La Scala Tiyatrosu'nda sahneye çıkma hedefine ilk defa ulaştı. Fransız besteci Francis Poulenc'in Carmelit'lerin Diyaloğu eserinin dünyadaki ilk temsilinde başrolü (Lidoine-başrahibe) oynadı. Scala'daki ilk sahneye çıkışından sonra Gencer, 18 Şubat 1957'de tüm zamanların en büyük orkestra şefi kabul edilen ve kısa bir süre önce ABD'de hayatını kaybeden Arturo Toscanini için Milano'nun Duomo di Milano Katedralı'nda düzenlenen görkemli cenaze töreninde Verdi'nin Requiem'i seslendirilirken soprano partisini başarıyla söyledi. Bu başarının ardında La Scala Operası'nın Köln Operası'nın açılışı nedeniyle düzenlediği turnede Verdi'nin Kaderin gücü adlı eserinde başrol oynadı. 1958'de Pizzetti'nin dünyada ilk gösterimi gerçekleşen Katedral'de Cinayet adlı eserinde başrahibe rolünü, ardından Boito'nun az bilinen Mefistofele operasında Margherita rolünü üstlendi.

Leyla Gencer, 1958 yılında kontratı feshedilinceye kadar yurtdışındaki operalarda Ankara Devlet Operası Sanatçısı sıfatıyla rol aldı. 1958'de görevine son verildikten bir süre sonra Milano'ya yerleşti. 1958'de İtalyan Radyosu'nda Donizetti'nin "Anna Bolena" operası Leyla Gencer'in yorumuyla yayımlanmıştı (Bu yayım, 1980'de plak olarak piyasaya çıktı). Bu yorumun başarısı üzerine ünlü orkestra şefi Vittorio Gui şefliğini yaptığı 3 ayrı eserde, 3 ayrı kentte (Palermo, Floransa Roma Operaları) başrol teklif etti. Gencer böylece 1959 yılı Floransa Festivali'nin açılışında Verdi'nin 1849'dan beri hiç sahnelenmemiş "Legnano Savaşı" adlı eserinde başrolü oynadı. Bunu, Palermo'da Verdi'nin "Macbeth" Operası, Roma'da Mozart'ın "Don Giovanni" Operası'nı seslendirdi.

Gencer, 1960'larda mesleğinin doruğuna çıktı. Hiç bilinmeyen operaları seslendirmeyi sürdürdü. 1963'te Verdi'nin unutulmuş operası "Kudüs"te başrol Elena'yı oynadı. Bunu Donizetti'nin hiç bilinmeyen operası "Robert Devereux"daki Kraliçe Elizabeth rolü ve Bellini'nin 130 yıldır sahnelenmeyen "Beatrice di Tanda" operası takip etti.

1985 yılında sahneye veda eden sanatçı, 1983-1988 yılları arasında As. Li. Co.'nun genel sanat yönetmenliğini yürüttü, 1997-1998 arasında La Scala korosunun genç sanatçılar okulunda yöneticilik yaptı, vefatına kadar La Scala Tiyatrosu'nda opera sanatçıları için kurulan akademinin sanat yönetmenliğini yapmaktaydı. Gencer, aynı zamanda opera yorumu üzerine dersler vermeye devam ediyordu. Uluslararası yarışmalarda seçiciler kurulu üyelikleri yapan, festivallere, seminer ve konferanslara katılan Leyla Gencer, İstanbul'da kendi adını taşıyan "Uluslararası Şan Yarışması"nın kurucusudur. Yarışma, 1995 yılından beri düzenlenmektedir.

Leyla Gencer adına basılan para

Leyla Gencer, 1988 yılında "Devlet Sanatçısı" unvanıyla onurlandırıldı. 2004 yılında Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından 1000 yılın Türkleri özel koleksiyonunda adına 15.000.000 TL değerinde 0.999 ayar gümüş hatıra para basıldı.

BÜTÜN DÜNYA MONTHLY MAGAZINE

2013 December

İMECE MONTHLY MAGAZINE

2013 December

2 0 1 4

CUMHURİYET DAILY NEWSPAPER                              

2014.07.03

ZEYNEP ORAL

Gencer Fethetmeyi Sürdürüyor hâlâ

Fransa’nın ünlü meseni Pierre Bergé'nin başında bulunduğu “Académie du Disque Lyrique” her yıl opera sanatının her alanına ödüller veriyor. Bu yıl “Ses kaydı içeren kitaplar” diye bir kategori açtılar ve özel bir ödülü Zeynep Oral’ın Fransa’da geçen ay piyasaya çıkan, içinde bir de CD kaydı bulunan “Leyla Gencer” kitabına ve Leyla Gencer kaydına verdiler. Zeynep Oral bu ödül hakkında yazdı…

Bu sabah sanki farklı bir dünyaya gözlerimi açtım. Hani şair “Bugün pazar/ Bugün beni ilk defa güneşe çıkardılar” der ya… İşte biraz öyle bir duygu içindeyim. “Bu anda ne düşmek dalgalara, / Bu anda ne kavga ne hürriyet ne karım. / Toprak, güneş ve ben / Bahtiyarım.” 

Bu sabah (sizlere göre dün sabah) bu yazıyı yazarken ne cumhurbaşkanı seçimleri ne adaylar ne adaylar üzerinden sürdürülen kavgalar ne de Türkiye’nin bin bir sorunu… Şu anda sadece ve sadece Leyla Gencer’in o muhteşem sesi ve ben, bahtiyarız… 

Bahtiyarlığıma katkıda bulunan birkaç şey daha var: Gözlerimin önünde uzanan Paris görüntüsü, pencereden baktığımda gördüğüm Eyfel Kulesi, insanı baştan çıkaran bir Paris güneşi ve hafif bir yaz rüzgârı… Paris’te bir arkadaşımın evindeyim. Evi o müthiş dramatik ses dolduruyor ve Verdi aryalarıyla pencereden dışarı, rüzgâra takılıp kente yayılıyor. O sesle birlikte, Leyla Gencer’le yaşadığım binlerce an ve anı gelip içime yerleşiyor… Arada gözlerimi yazıdan koparıp masanın üzerinde duran kadife kutu içindeki ödüle bakıyorum…

Ödül O Sese

Dün akşam verdiler bu ödülü bana. Ama bence bana değil, o sese, Leyla Gencer’in sesine verdiler. (Zaten onun için bu yazıyı bu kadar rahat yazıyorum.) Sarı pirinç plaketin üzerinde Orfeus antik çalgı lirini çalıyor. Üzerinde “Orphé” d’Or” (Altın Orfe) -  “Académie du Disque Lyrique” (Lirik Plak Akademisi) yazıyor.

Fransa’nın ünlü meseni Pierre Bergé’nin başında bulunduğu bu kuruluş her yıl opera sanatının her alanına ödüller veriyor. Bu yıl “Ses kaydı içeren kitaplar” diye bir kategori açtılar ve özel bir ödülü benim Fransa’da geçen ay piyasaya çıkan, içinde bir de CD kaydı bulunan “Leyla Gencer” kitabıma ve Leyla Gencer kaydına verdiler (Bleu Nuit Yayınevi).

Gertrude Durusoy’un Türkçeden Fransızcaya çevirdiği kitabı 20 yıl önce yazmıştım. Kendi ülkemde çeşitli yayınevlerinden sonra (halen Cumhuriyet Kitap sürdürüyor yayınlamayı) İngilizce ve İtalyanca baskılarda da içine CD koymayı isteyen ve düşünen çok olmuştu ama bunu kimse başaramamıştı. 

Bunu ilk kez Fransa’daki yayınevi başardı. Gencer’in sahneden çekilmiş 50-60 yıl önceki kayıtlarını bulup, bunları titizlikle temizleyip, sadece Verdi aryalarından (hem de en ünlülerinden oluşan) yeni bir plak, bir CD gerçekleştirip kitaba koydu. Kitabımı 20 yıl sonra da olsa Leyla Gencer’in sesi eşliğinde okumak inanın çok farklı.

Sevgili okurlar başlıkta “Leyla Gencer fethetmeyi sürdürüyor hâlâ...” demem boşuna değil. Bu bir gerçek…

Leyla Gencer’in sesine, varlığına adadığım ödülü kutusuna koyup, çantama atmalı ve Türkiye uçağına yetişmek üzere yola çıkmalıyım. Ödül töreninin ayrıntılarını yarına bırakıyorum.

CUMHURİYET DAILY NEWSPAPER                              

2014.07.04

ZEYNEP ORAL

Mutluluk ve Hüzün

Türkiye'nin yurt dışı elçiliklerinin kimi olağanüstü güzelliktedir.  Paris'teki "Hotel de Lamballe" diye anılan malikane ise bir mücevher niteliğindedir.

16. yüzyıldan kalma bu mücevher, 18.yüzyılda Kraliçe Marie-Antoinette'in nedimelerinden Prenses Lamballe'a satılmış. Fransız Devrimi, Prensesi giyotine yollayınca, el değiştiren yapı 1825'de akıl hastalıkları kliniği olarak kullanılmış. Gerard de Nerval, Charles Gounot, Guy de Maupassant gibi ünlüler bu klinikte tedavi olmuş... Halen ikametgâh olarak kullanılan muhteşem bir bahçe içindeki bu yapı 1946'da Büyükelçiliğimizce kiralanmış, birkaç yıl sonra da (1951) de satın alınmış. Önceki akşam o güzelim bahçe ve malikanede opera aryaları yükseliyor; Leyla Gencer anıları paylaşılıyordu. 

Ödül Töreni

"Leyla Gencer" kitabımla büyükelçimiz Hakkı Akil arasında rastlantısal bir bağ var. Üç yıl önce ayni kitap İtalya'da, İtalyanca basıldığında Sayın Akil, Roma Büyükelçisiydi. Ve Milano, Floransa, Roma, Venedik, Napoli ve Torino'da kitap üzerine toplantılar düzenlendiğinde, birçoğunda yanımdaydı. Paris'te kitaba ödül verileceği duyumu geldiğinde, ikametgahın kapılarını ödül töreni için açtı. Yine bir rastlantı, tören günü Türkiye'de olması gerektiği için ev sahipliğini UNESCO Büyükelçimiz Hüseyin Avni Botsalı ve genç diplomat maslahatgüzar Ali Onaner üstlendi.

İlk kez karşılaştığım Sayın Botsalı, taa Sanat Dergisi yıllarından başladı beni tanıttığı konuşmasına. Ve "Gençliğimde, aydın olmanın raconu Sanat Dergisi okumaktan geçerdi" gibi bir tümce kullanması beni anında fethetmeye yetti. 

Lirik Plak Akademisi Başkanı Clément Guérard (müzik dünyasında herkes ona sadece Mösyö Clym diyor- -Thomas Hardy romanının baş kişisi) ve Başkan Yardımcısı M. Biarb, ikisi de belli bir yaşın üzerindeydiler. Leyla Gencer'i hem opera eserlerinde hem de Paris konserlerinde izlemişlerdi. Onların duygusallığı ve heyecanı benimkinden neredeyse daha yoğundu.

Törenin müzik bölümünde Madagaskar asıllı Fransız soprano Catherine Manandaza, Leyla Gencer repertuarından iki arya söyledi: "Suor Angelica" operasından "Senza Mamma" ve "Norma" operasından "Casta Diva". Son yılların yükselen yıldızı, genç sanatçıya piyanoda Sophie Partouche eşlik etti. Aryalar, aynalar, kristal avizeler, brokarlar, kadifeler, altın yaldız kaplamalar... Görkemli salonlarda, farklı bir yüzyılda, sanki saray konserindeydim...

İçimdeki "Ah!"

Paris'te yaşayan sanatçı dostlarım, üniversite yıllarından arkadaşlarım, sevdiğim insanlarla çevrili olduğum bir törendi. Her tür formalite ve kasıntıdan uzak, içten, samimi, güleryüzlü ve geniş katılımlı bir buluşmaydı. (İsim özellikle vermiyorum, ünlüler kadar ünsüzler de benim için çok değerliydi.)  Hem çok mutluydum hem de içimde derin bir hüzün vardı.

Ah, keşke, keşke Leyla Gencer de aramızda olsaydı. Ya da şöyle diyebilirim: Keşke keşke zamanı geriye döndürüp; şu töreni, şu ödülü, bu Fransızca yayını 20 yıl önceye çekebilseydik. O da aramızda olurdu ve gecenin her anının müthiş keyfini çıkarırdı.

"Leyla Gencer"i 20 yıl önce yazmıştım. Ama farklı dillere çevrilip yayınlanması için, Sevgili Leyla Hanımın nedense ölümü beklendi... (20 Yıl önce aklınıza gelecek her yere başvurmuş ama sonuç alamamıştım.)

Törende en büyük teşekkürüm Fransa'daki yayınevi yetilisi Jean-Philippe Biojout'yaydı. "Ödül aslında sizin hakkınız. O muhteşem plağı yapmasaydınız, bu ödülü vermezlerdi kitaba" dedim. Bana dönüp, "Siz bu kitabı yazmasaydınız, ben o plağı yapamazdım" dedi. Benim için en büyük armağandı.

İtiraf ediyorum: Benim için en büyük ödül, Leyla Gencer'i yakından tanımak, onunla birlikte olmak; yaşamıma girmiş olmasıdır.

AKOB MONTHLY MAGAZINE No.26                    

2014.09.06

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER                       

2014.10.29

2 0 1 5  

KÜLTÜR EVRENİ 

2015

Kültür Evreni – Universe Culture – Мир Культуры

Yıl – Year – Год 2015 / Sayı – Number – Число 23

 

TÜRK OPERA SANATÇISI LEYLA GENCER YORUMUNDA KADIN KARAKTERLERİN ÖZELLİKLERİ

 

FEATURES OF INTERPRETATION OF FEMALE IMAGES TURKISH OPERA SINGER LEYLA GENCER ON THE EXAMPLE OF GAETANO DONIZETTI’S OPERA “LUCIA DI LAMMERMOOR”

 

ОСОБЕННОСТИ ИНТЕРПРЕТАЦИИ ЖЕНСКИХ ОБРАЗОВ ТУРЕЦКОЙ ОПЕРНОЙ ПЕВИЦЫ ЛЕЙЛЫ ГЕНДЖЕР НА ПРИМЕРЕ ОПЕРЫ ГАЕТАНО ДОНИЦЕТТИ «ЛУЧИЯ ДИ ЛАММЕРМУР»

 

Osman ÖZEL*

 

Öz

Leyla Gencer XX yüzyıl vokal kültürünün büyük ustaları ile ismi beraber anılan ünlü opera sanatçısıdır.

 

«Lucia di Lammermoor» İtalyan besteci, belcanto döneminin büyük bir ustası olan Gaetano Donizetti'nin operasıdır. Leyla Gencer tarafından yorumlanan çeşitli karakterler içinden neden yazarın bu opera ve bu partinin analiz için seçtiği sorusu ilk olarak, bu partinin koloratür soprano için yazılmış olması ve Leonora ("Il Trovatore" Verdi) partisinden temelden farklılık göstermesiyle cevaplandırılabilir. İkinci bir taraftan, “Lucia Di Lammermoor” belcanto dönemi operasıdır, ayrıca Leyla Gencer (Callas gibi), bu türde olağanüstü performans göstermiştir. İlâveten Gencer de Callas gibi Donizetti'nin yıllarca opera tiyatrolarında sahnelenmeyen sadece bir operasını değil, başka operalarını da “canlandırmıştır”. 

 

Üçüncü taraftan ise, çalışmada Callas’ın da bu partide başarılı bir performans gerçekleştirdiği göz önünde bulundurularak Gencer’le aradaki farkı incelenmiştir. Gencer, vokal ve sahne ustalığı konusunda Yunan opera sanatçısından hiç de geri kalmamıştır.

 

Günümüzde gerçekten vokal ustalarının çok fazla olmadığı bir çağda, Leyla Gencer’in bir opera sanatçısı olarak, tüm yetenek ve parlak tekniği takdir edilmektedir.

 

Abstract

Leyla Gencer-The outstanding singer, whose name costs in the same row with great masters of vocal culture of the XX century.

 

“Lucia Di Lammermoor”-the opera of the Italian composer, outstanding master of an era of belcanto Gaetano Donizzeti. Answering the question, why the author chose this opera and this party for the analysis from all variety of the images embodied by great Leyla Gencer, it would be desirable to tell that, first, this party is written for a coloratura soprano and differs radically from the same Leonora’s party (Verdi “Il Trovatore”) which we considered earlier. Secondly, Lucia Di Lammermoor as we already noted, the opera of an era of belcanto and as we already know, Leyla Gencer (as well as Callas) was considered as one of outstanding performers in this genre and, as well as Callas "reanimated" not one opera of Donizzeti which to them weren't put many years on scenes of opera theatres. 

 

Well, and thirdly, in this party also with success Callas acted and we once again will be able to draw parallels, and perhaps again be convinced that Gencer didn't concede in anything in vocal and scenic skill to the Greek prima donna.

 

There is a wish to note that now when on an opera scene there are a lot of experiments (by the way, not always successful) when vocal skill is on the second plan, and really masters of vocal art of unit, right now we can estimate all talent and brilliant technique of such singer as Leyla Gencer.

 

Keywords: Opera, Artist, Female character, Comment, Features, Singer

 

Резюме

Лейла Генчер – выдающаяся певица, имя которой стоит в одном ряду с великими мастерами вокальной культуры XX века.

 

«Lucia di Lammermoor» – опера итальянского композитора, выдающегося мастера эпохи belcanto Гаетано Доницетти. Отвечая на вопрос, почему именно эту оперу и эту партию автор выбрал для анализа из всего многообразия образов, воплощенных великой Лейлой Генчер, хотелось бы сказать, что, во-первых, эта партия написана для колоратурного сопрано и в корне отличается от партии той же Леоноры ("Il Trovatore "Verdi), которую мы рассматривали ранее. Во-вторых, Lucia Di Lammermur, как мы уже отмечали, опера эпохи belcanto, а как мы уже знаем, Лейла Генчер (как и Каллас) считалась одной из выдающихся исполнительниц в этом жанре и, как и Каллас "реанимировала" не одну оперу Дониццети, которые до них уже много лет не ставились на сценах оперных театров.

 

Ну, и в-третьих, в этой партии так же с успехом выступала Каллас и мы еще раз сможем провести параллели, и возможно снова убедиться в том, что в вокальном и сценическом мастерстве Генчер ни в чем не уступала греческой примадонне, а может даже в чем то и превосходила ее.

 

Хочется отметить, что сейчас, когда на оперной сцене так много экспериментов (кстати, не всегда удачных), когда вокальное мастерство находится на втором плане, и по-настоящему мастеров вокального искусства единицы, именно сейчас мы можем оценить весь талант и блестящую технику такой певицы как Лейла Генчер.

 

Ключевые слова: опера, исполнитель, Женские персонажи, комментарий,  Особенности

 

«Lucia di Lammermoor» İtalyan besteci, belcanto döneminin büyük bir ustası olan Gaetano Donizetti'nin operasıdır. Leyla Gencer tarafından yorumlanan çeşitli karakterler içinden neden arandırmacının bu opera ve bu partinin analiz için seçtiği sorusu ilk olarak, bu partinin koloratür soprano için yazılmış olması ve Leonora ("Il Trovatore" Verdi) partisinden temelden farklılık göstermesiyle cevaplandırılabilir. İkinci bir taraftan, “Lucia Di Lammermoor” belcanto dönemi operasıdır, ayrıca Leyla Gencer (Callas gibi), bu türde olağanüstü performans göstermiştir. İlâveten Gencer de Callas gibi Donizetti'nin yıllarca opera tiyatrolarında sahnelenmeyen sadece bir operasını değil, başka operalarını da “canlandırmıştır”. 

 

Üçüncü taraftan ise, çalışmada Callas’ın da bu partide başarılı bir performans gerçekleştirdiği göz önünde bulundurularak Gencer’le aradaki farkı incelenmiştir. Gencer, vokal ve sahne ustalığı konusunda Yunan opera sanatçısından hiç de geri kalmamıştır. 

 

Günümüzde gerçekten vokal ustalarının çok fazla olmadığı bir çağda, Leyla Gencer’in bir opera sanatçısı olarak, tüm yetenek ve parlak tekniği takdir edilmektedir.

 

Bilindiği gibi, Leonora’nın partisi lirik-dramatik soprano için tasarlanmıştır. Ve bu rolün icrası için sadece kafa sesi değil, aynı zamanda göğüs sesi ile dolu parlak, gür, koyu bir ses gerekmektedir. Türk opera sanatçısı bu görevi başarıyla yerine getirmiş, ustalıkla kahramanının lirik karakterini dramatik coşku ile birleştirmiştir. Sanatçının partini tamamen farklı bir tarzda, farklı bir ses rengi, diğer bir yaklaşımla gerçekleştirmesi gerekiyordu. Bu partiyi Donizetti, İtalyan sanatçı Fanny Tacchinardi Persiani için özellikle yazmıştı. Ayrıca parti yüksek hafif ses için düşünülmüştü. Ne yazık ki çalışmanın yazarı Gaetano Donizetti ve Vincenzo Bellini operalarının ilk yorumcusu olan bu ünlü sanatçı hakkında müzik ansiklopedisinde birkaç satır bulabilmiştir (1973-1982 baskısı). 

 

"Persiani Fanny (kızlık soyadı Tacchinardi, 4 Ekim 1812, Roma- 3 Mayıs 1867, Paris) İtalyan (koloratur soprano) vokal sanatçısıdır. Besteci G. Persiani’nin eşi (11 operanın yazarı) olan sanatçı, babası N. Tacchinardi’den (tenor) ders almıştır. Ayrıca sanatçı 11 yaşından itibaren babasının gözetiminde ve ona ait olan tiyatro stüdyosunda sahne kariyerine başlamıştır. O, Livorno’da 1832 yılında ilk kez sahne almıştı. Sanatçı İtalya'nın çeşitli kentlerinde, daha sonra Viyana'da, Londra'da sahne almıştır (1837-49). Sanatçı, Hollanda, Rusya (Adina’nın partisi – “L'elisir d'amore" 1851 St. Petersburg) turnelerine katılmıştır. 1858 yılından bu yana sık sık İtalya’ya gitmesine rağmen, Paris'te yaşamıştır. İtalyan repertuarında (ağırlıklı olarak, Bellini opera rolleri ile) önem kazanmıştır.

 

Persiani, Donizetti’nin kendisi için özel yazdığı (1835, Neapol) Lucia rolünün ilk icracısı olmuştur. En iyi partileri arasında – Amina («La Somnambulla» Bellini), Carolina («The Clandestine Marriage» Domenico Cimarosa) partileri yer almıştır. Sanatçı saf ve çok tiz bir sese sahip olmuş, şık, ince performansı ile karakterize olunan, ancak bir az soğuk yorumu ile farklılık göstermiştir.

 

Jürgen Kesting’in "Maria Callas” kitabına yönelik sanatçı hakkında birkaç satır söylenebilir. 

 

“Donizetti operasının başrolde Fanny Persiany ile prömiyeri, 26 Eylül 1835 tarihinde “San Carlo " Napoliten tiyatrosunda gerçekleştirilmiştir. Şan öğretmeninin kızı olan, "Küçük Pasta" lakabı kazanan Persiani, (başka bir büyük sanatçı – Bellini’nin “Norma", "La Somnambula” operalarında rollerin ilk icracısı Giuditta Pasta’dan bahsediliyor) beşli aralığında iki oktav diyapozonlu (üçüncü oktavın “fa” sesine kadar), saf nazik ve iyi modüle edilmiş sese sahip idi. Donizetti, sanatçı hakkında şunu söylemiştir; “Trillerin kusurlarına rağmen onun tekniği çok dakik, muhteşemdi”. Sanatçının sesi Pasta’nın zengin ses rengine yoksun kalsa bile, virtüöz yorumu ile dikkat çekmiştir. Narin görünümü sayesinde sanatçı sanki erken Romantizm partileri, “melek sevgili” rolleri için yaratılmıştı.

 

İşte bizim sanatçı hakkında sahip olduğumuz tüm bilgiler bunlardan oluşmaktadır. Tüm belirtilenlerden sanatçının tiz, hafif ve hareketli sese sahip olduğu görülmektedir. Opera tarihinden bilindiği gibi Goaccino Rossini’ye kadar opera-seria türü var olmuştur.

 

Opera-seria – ciddi opera – İtalyan operası türü olup, XVII. yüzyılın sonunda Napoliten opera okulu bestecilerinin eserlerinde ortaya çıkmıştır. Opera –seria türü kahramanca ve mitolojik ya da efsanevi tarihsel öyküye dayalı olmuştur. Müzikte solistlerin resitatifleri ve büyük virtüöz ariyaları hâkim olmuştur.

 

Fakat Rossini, tüm Avrupa’yı fetheden en ünlü opera türü olan opera seria türünün neredeyse bir buçuk yüzyıllık tarihini tamamlamış ve yerini Romantik dönemin kahramanca ve vatansever operasına devreden yeni operaya yol açmıştır. İtalyan milli geleneklerin varisi olan bestecinin ana gücü, melodilerin büyüleyici, parlak, virtüöz olarak tükenmez yaratıcılığıdır. 

 

Rossini, İtalya’nın müziğinde parlak XIX. yüzyılı açmıştır. Onun yolunu büyük opera yaratıcıları izlemiştir: Bellini, Donizetti, Verdi, Puccini sırasıyla İtalyan operasının dünya şöhretini birbirine sanki devretmişler.

 

Opera tarihinden bahsedilse de yorumun başlıca biçimini özellikle belirtmek gerekiyor. Rossini, ondan sonra Donizetti ve Bellini operalarını yeni tarzda, yeni türde bestelemelerine rağmen yaratıcılıklarında partilerin virtüözlüğünü yine de korumuşlar. Özellikle, soprano için bestelenmiş ariyalar koloratür pasajlar ve aşırı-yüksek notalarla zenginleştirilmiştir. Rossini’nin "Semiramide"den Semiramida, Bellini’nin "I puritani"den Elvira ve nihayet, Donizetti’nin Lucia partisini hatırlatmakla yetinebiliriz. 

 

Yukarıda söylenenlerden bellidir ki, Leyla Gencer'in sesi bu parti için uygun değildir.

 

Opera sanatçısının kronolojisini inceleyerek şuna dikkati çekmek istiyoruz. Sanatçının konser yaratıcılığını, onun yorumladığı aryaları takip ettiğimiz zaman, biz bu partilerin merkezi soprano için olduğunu görebiliyoruz. Ayrıca burada verismo operalarına cazibe de kendini belli ediyor. Örneğin, Gencer, 10 Mart 1948 yılında İstanbul konserinde Puccini’nin "Vissi d'arte"den Tosca’nın aryasını icra etmişti. Aynı yılın temmuz ayında ise sanatçı R. Wagner’den Elsa’nın aryasını yorumlamış, onun 11 Kasım konser repertuarında ise Aida, Tosca, Elsa partileri yer almıştı. Bilindiği gibi Gencer’in ilk performansı "Cavalleria rusticana" operasında gerçekleşmişti. Bu partiyi bazen mezzo-soprano da icra ediyordu. Örneğin, Elena Obraztsova bu sanatçılardan biriydi. 1955 yılına kadar Gencer’in repertuarında sadece soprano spinto partileri olan operalar; "Tosca", "Madama Butterfly" Puccini, Tchaikovsky "Eugene Onegin" ve hatta XX. Yüzyıl Amerikan besteci G.Menotti "The Consul" yer almıştı.

 

1952 yılında Gencer, Ankara’da Mozart’ın "Cosi fan tutte" operasında Fiordiligi partisini icra etmişti. Tabii ki, bu partinin icrası ustalık gerektirir. Ama aynı zamanda Fiordiligi partisini dramatik soprano ve hatta bazen mezzo- soprano olan sanatçılar da yorumluyordular. Örneğin, bunların arasında Teresa Berganza veya çağdaş mezzo-soprano Elina Garancada da vardı. Bunun mantıklı olduğu söylenebilir, çünkü operanın birinci bölümünden (perde) "Come scoglio" aryasının diyapazonuna dikkat edersek, ezginin aşağı doğru hareket ettiğini ve iyi bir göğüs-rezonansı gerektirdiğini görebiliriz. Tabii ki, aryanın diyapazonunda yüksek, fakat ikinci oktavın sınırını aşmayan notalar da vardır. Olağanüstü soprano sanatçıları olan Leontyne Price, Rene Fleming, Elisabeth Schwarzkopf vb. divalardan bu aryayı dinledikten sonra araştırmada kafa rezonansından göğse geçişin hatta bu sanatçıların tarafından da sorunsuz, mükemmel yorumlanmadığı kanaatine varılıyor. Bu arya mezzo-soprano olan sanatçılar tarafından çok daha inandırıcı yorumlanıyor. Ne yazık ki Leyla Gencer’in "Come scoglio" yorumu bulunamamıştır, bu yüzden Türk divasının nasıl bir yorum gerçekleştirdiğini söylemekte çok zorlanıyoruz. 

 

Leyla Gencer’in performans kronolojisine dönersek, sanatçının repertuarında hafif soprano için birinci partinin yalnız onun sanatsal kariyerinden 9 yıl sonra yer aldığını görebiliriz. 16 Şubat 1955 yılında ise sanatçı, Verdi’nin “Traviata” operasındaki Violetta partisi ile ilk performansını sergiliyor. Aslında bu parti de hafif soprano partilerine ait edilemez. Çünkü sadece birinci bölümden “E strano! Ah, forse e lui... Follie! Sempre libera” aryasında birkaç pasaj ve tiz notaların, hatta üçüncü oktavın “mi bemol” sesinin yer alması besteci tarafından bile düşünülmemiştir. Tüm parti kolay soprano tessitura için yazılmıştır. Büyük olasılıkla Violetta’nın partisinin sadece koloratür soprano için yazıldığını söylemek yanlış olur. Ama Lucia partisi hakkında bunlar söylenebilir. İlk aryadan son aryaya kadar delilik sahneleri koloratürler, triller, tiz notalarla zenginleştirilmiştir. Birinci aryayı, bariton ile düeti, tenor ile düeti, toplu performansları, operanın sonunda üçüncü oktavın eklenmiş 3 tane “mi bemol” notalarını, daha sonra arya ve cabaletta arasında yer alan kadansı icra ederken başta flütün seslendirdiği ezgiyi tekrarlamak büyük bir beceri gerektirir. 

 

Artık “Traviata”da kendini kanıtlayan Leyla Gencer için hiçbir teknik engelin olmadığı görülüyor. Sanatçı 1956 yılında Lucia partisine hazırlanıyor ve aynı yılın Eylül ayında San Francisco, Amerika Birleşik Devletleri’nin War Memorial Opera Hous tiyatrosunun sahnesinde yer alıyor. Aynı yılın temmuz ayında ise Gencer, Verdi’nin dramatik soprano için "La forza del destino" Leonora rolü ile performansını sergiliyor. 

 

Gencer’in "Lucia di Lammermoor"da ilk performansından önceki repertuarını hatırlarsak, doğuştan farklı sese sahip birinin tiz partiyi ideal teknik ve en yüksek ustalıkla yorumlamasını hayal etmek bile imkânsız olurdu. Ama Türk divası boşuna la soprano absoluta unvanını almamıştır ve onun 1957 yılında “canlı” gösterisini dinledikçe sanatçının sadece sesinin absoluta olması değil, aynı zamanda onun vokal tekniğinin de muhteşemliğini görebiliyoruz. Ne yazık ki daha önce de denildiği gibi Leyla Gencer’in stüdyoda ses kayıtları gerçekleştirilmemiştir. Onun ancak “canlı” gösterilerinden korsan kayıtları mevcuttur. Lakin sırf bu “canlı” kayıtlara göre sanatçının performansını değerlendirdiğimize de şükretmeliyiz. Hatta biz bu kayıtları izlerken sanatçının daha canlı, daha doğal icrasını görebiliyoruz. Çünkü operaların kayıtları zamanı aynı epizodun birkaç defa kayıt altına alınması canlı performansın yerini vermiyor ve sanki seyirci evde televizyondan operayı izleme duygusunu yaşıyor. 

 

Leyla Gencer’in Lucia partisinin analizine geçmeden önce operanın oluşum tarihine dönelim. Hatta operanın Romantizm dönemine has olan öyküsü, örneğin, Bellini’nin "I puritani" operasına benzer öyküsü üzerinde durmak istiyoruz. 

 

Donizzeti’nin müzik ve şiir dünyasını anlamak için o dönemin müzik tarihi, bestecinin hayat ve yaratıcılığı ile tanışmak gerekir. O dönemin İtalyan bestecileri iki “ateş” arasında kalmıştılar. Bir tarafta müzisyenlerden kolay hafızalarda kalan ezgileri, parlak aryaları, ezgisel düetleri, terzet ve kuartetleri talep eden Avrupa halkı, öbürü tarafta ise yorumcular var idi. 

 

«The Bride of Lammermoor» veya «Lucia di Lammermoor», Donizetti işlenmesinde operada sahnelendi. O zamana kadar W. Scott’un şöhret ve başarısı zayıflamıştı. Ancak onun Donizetti’nin müziğinden esinlenen romanı tüm dünyayı büyük zaferle dolaştı. Hatta günümüzde bile eser, opera tiyatrolarının repertuarında en popüler operalardan biri olarak kalmaktadır. 

 

Operanın kısa özeti aşağıda yer almaktadır:

Kaptan Norman görev yerlerini düzenler. Papaz Raymond ile şatonun sahibi Lord Ashton görünüyor. Norman, Ashton’a bahçede kız kardeşinin gizlice sülalesinin can düşmanı olan Edgar Ravenswood ile görüştüğünü söylüyor. Henry öfke içindedir. O kız kardeşinin zengin Lord Arthur’la evleneceğine söz vermiştir. Kız kardeşinin avantajlı evliliği onun hayal kırıklığına uğramış işlerini düzene sokmasına izin verecektir. Raymond, gayretle Ashton’u sakinleştirmeye çalışır. O Lord Arthur’un kız kardeşi ile evliliğine ulaşmak için her şey yapmaya hazırdır.

 

II. Sahne. Şatonun Lammermoor parkı.

Parlak aylı gecede Lucia şatodan kız arkadaşı Alice ile çıkıyor. O kalbinin sırrını arkadaşına açıyor. Ağır bir kötülüğü sezen Lucia’nın ruhu kararır – o gelecek mutluluğuna inanmıyor. Edgar’ın gelişi Lucia’yı yatıştırır, ama uzun süreliğine değil. O sevgilisine veda etmeğe gelmiş. O Fransa'ya büyükelçi olarak atanmış ve ayrılmak zorunda kalmıştır. Edgar, Lucia’dan onu unutmamayı ister. İkinci bölüm. Evlilik sözleşmesi.

 

II. Perde.

Birinci Sahne. Lord Ashton’un odası. Henry Ashton, sadık Norman ile Lucia’nın Lord Arthur’la yaklaşan düğününü konuşuyor. Kız kardeşini Edgar’dan vazgeçmeğe ikna etmek için Ashton, Edgar’ın hayali yeni sevgilisi için sahte mektup yazıyor. Lucia geliyor. Henry, onu Arthur’la evlenmeğe ikna etmek için tüm argümanları açıyor, ama Lucia kararlıdır. Sonra Henry ona Edgar’ın ihanetine tanıklık yapan bir mektup gösterir. Lucia umutsuzluk içindedir – o artık yaşamak istemiyor. Papaz Raymond gelir, Lucia’yı teselli edip, durumu kabul etmesini önerir. Lucia, Lord Arthur’la evlenmeyi kabul eder.

 

İkinciSahne. Şatonun büyük salonu. 

Evlilik sözleşmesinin imzalandığı gün geliyor. Henry ve Arthur memnunlar. Ashton mali işlerini iyileştirecek, Lord Arthur ise Lammermoor'un birinci güzelini eş olarak alacaktır. Lucia görünür. O üzüntü içindedir. Ashton, kız kardeşine üzüntüsünün yakın zamanda ölen annesi ile ilgili olduğunu açıklar. Arthur ve Lucia evlilik sözleşmesini imzalarlar. Bu aşamada Edgar gelir. Ama o çok geç gelir – evlilik sonucuna varmıştır. Edgar Lucia’yı ihanetle suçluyor ve Lucia ve Pastor Raymond’un herhangi bir açıklamasını dinlemek istemiyor ve Lucia’nın ayakları altına bağışladığı yüzüğünü atarak, Lammermoor'ların tüm sülalesiyle onu lanetler. III Perde.

 

Birinci Sahne. Edgar’ın Ravenswood Şatosunda odası.

Karanlık düşüncelere dalan Edgar kendi şatosundadır. Pencereden korkunç fırtına görünüyor. Henry geliyor. О Edgar’ı düelloya çağırıyor. Yarın sabah onlardan biri hayata veda edecektir.

 

İkinci Sahne. Lammermoor şatosunun salonu.

Düğün tüm hızıyla devam ediyor. Gençleri yatak odasına göndermişler, misafirler eğleniyorlar. Aniden Pastor Raymond gelir. O dehşet içinde Lucia’nın eşini öldürdüğünü söylüyor. Kanlı elbise içinde Lucia geliyor. O aklını kaybetmiştir. Lucia, Edgar’ın eşi olduğunu zannediyor. O abisi ve Pastoru bile tanımıyor. Şaşkın misafirlerin gözleri karşısında Lucia düşüyor. O ölmüştür.

 

Üçüncü Sahne. Lammermoor'da park mezar.

Sabah erkenden Edgar rakibi Henry’yi bekliyor. Bu zaman üzüntülü koro sesleri duyuluyor. Bir cenaze telaşı var. Pastor Raymond Edgar’a Lucia’nın öldüğünü haber veriyor. Sevgilisini ölümünü öğrenince Edgar intihar ediyor. 

 

Operanın öyküsü gerçekten de dramma tragico’dur. (Trajedi dram). Müzik romantik unsurlarla zengindir. Melodi sıcaklığı ve elastikliği ile farklılık gösteriyor. Müziğe vokal başlangıç hakimdir. Örneğin, Lucia’nın aryası virtüöz kolorotür icrası ile dikkati çekiyor. Opera sanatçısının sesi flütle yarışıyor. Lucia’nın aryası izleyiciler arasında büyük popülerlik kazanmıştır.

 

Operada yüksek dramatik sayfalar fazladır. Arasında birinci sahnenin ikinci perdesinden Lucia ve Edgar’ın nikah düosu, İtalyan operasında meşhur toplu icralardan biridir.

 

Evet, Lucia arkadaşı Alice ile gelir. Burada "Ancor non giunse!" resitatifi, devamında ise koloratür soprano için meşhur arya "Regnava nel silenzio" icra olunuyor.

 

Leyla Gencer’in bu partisini dinlemek çok ilginçtir. Resitatifte onun sesi çok güçlü, yalnız biraz serttir. Bu ses ne hacmini ne de gürlüğünü kaybetmiyor, bu başka bir ses – saf meleğin sesidir. Gencer, burada sesini hafifletir ve aydınlatır. 

 

Biz şunu da belirtmeliğiz ki, Gencer genellikle göğüs sesini kullanmıyor, tüm aşağı notaları sanatçı kafa sesiyle yorumluyor. Bu aşamada sanatçının kullandığı tekniği söylemek istiyoruz. Tiz notaları yorumlamak için Gencer’in kullandığı teknik; ilk olarak kadansta "...ecco su quel margine..." sözlerinden sonra ikinci oktavın “si bemol” notasıyla bağlantılıdır. Gencer ikinci oktavın “sol” notasından destek alarak “si bemol”a çıkıyor, burada forte nüansının gerçekleştirilmesi beklenirken, sanatçı piano nüansını uyguluyor ve ses sanki hala havada asılı olarak kalıyor. Araştırmacıya göre bu yöntem erken koloratür yorumcularından Totti del Monte veya Amelita Galli-Curci gibi sanatçılara mahsustur.

 

Birkaç kelime de Lauri Volpi’nin “Vokal Paralellikler" kitabından alıntıları dikkate sunuyoruz: “Şan eğitimi o zaman görevini yerine getirmiş oluyor ki, yorumcu kendi sesine hâkim olup, kendi sesini biçimlendirmeği başarabilsin. Aynı zamanda insan sesinin üç registerini kapsayan iki oktav diyapazonunu elde edebilsin. Hatırladığımız gibi, Lauri Volpi Callas’ın sesi hakkında; “üç ses bir arada” demiştir. 

 

Verdi ve Wagner operalarının ortaya çıkmasıyla bu görüş gelişimini buluyor. Yeni repertuarlarla sanatçılar kendi becerilerini sergilemeye daha çok fırsat buluyorlar. Bunlar resitatiflere daha dakik ve sıcaklık getiren yöntemlerin oluşturulmasıydı. Lakin zaman içinde zevkler değişiyor ve şan eğitimcileri artık geniş, ihtiraslı yorum yerine, daha aşırı sözlü anlatımcılık aramak mecburiyetinde kalıyorlar. “Konuşarak söyleme” yöntemi öğle bir duruma geliyor ki, sanatçılar artık operanın temel kurallarını bile unutuyorlar. Bununla ilgili Berlioz’un söylediklerini hatırlayalım; besteci ünlü "Les Huguenots" operasının beşinci perdesinde Devereux’un kendi tarzıyla yaptığı konuşma eklerini dinlemekten vazgeçerek, arkadaşlarına “Operada konuşmak – trajedide söylemekten bin kat daha kötüdür " demiştir.

 

Tüm şan okulları formun büyüklüğü, tarzın saflığına can atıyor. Bunların tüm dönemlerde, eğitimin temellerinde yer alması gerekiyor. Ne yazık ki dramatik okuma kültürü, vokal söylemeyi yavaş yavaş orkestranın gürültüsü eşliğinde tamamen sözel egzersizine dönüştürmüştür. 

 

Orkestra enstrümanlarının agresif icrasına karşılık olarak vokal yorumcusu içgüdüsel olarak, sesinin gücünü artırmak istiyor. Bu zaman yorumcu göğüs resonatöre aşırı geliştirerek, birkaç yıl içerisinde tamamen solunum sistemini tahrip ediyor. Bu da gerek ses kalitesinde gerekse de sıhhatde felaket etkisini gösteriyor.

 

Bir daha elbette, Maria Callas ve Di Stefano’nun belcanto ustaları olduğu belirtilmelidir. Bizim bu görüşe karşı çıkma hakkımız yoktur ve kesinlikle bu görüşe katılıyoruz, lakin onları özellikle Gencer ve Giancinto Prandelli düosu ile kıyasladığımız zaman bazı kusurların olduğunu da söylemeliyiz. Belki de Gencer ve Giancinto Prandelli düosu Callas ve Di Stefano gibi mükemmel değil, ama biz onların yorumunda asıl belcanto icrayı duyabiliyoruz.

 

Günümüzde gerçekten de vokal ustalarının çok fazla olmadığı bir çağda, Leyla Gencer’in bir opera sanatçısı olarak, tüm yetenek ve parlak tekniği takdir edilmektedir.

 

KAYNAKÇA

1. C.Lauri-Volpi. "Вокальные параллели". Leninqrad, "Музыка", 1972

2. “Leyla Gencer” Zeynep Oral – T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 319 s

3. Leyla Gencer: romanzo vero di una primadonna Franca Cella CGS Ed., 1986 – 546 sayfa 2009 1. Baskı

4. 100 Opera Faruk Yener Baskı Tarihi 1Ağustos 1992 İstanbul Bateş Yayınları

5. Zeynep Oral (2008) Leyla Gencer A- story of passion’’İstanbul Foundation for cultere and Arts 304 sayfa

6. Junger Kesting "Mariya Callas" (Yayın evi: Northeastern 1. Basım 15 Kasım 1993 Cilt 456 Sayfa Yazar: Jurgen Kesting

7. Aleksey Buligin "Принц в стране чудес: Франко Корелли и оперное искусство его времени"

8. Франко Корелли и оперное искусство его времени. Портрет мастера. Москва, 2003. ББК 85.31 Б908

9. Lauri-Volpi "Вокальные параллели" (Jakomo Voci Parallele Garzanti 1955 ISBN 7093

10.  http://www.operanews.ru/muti1.html 20:26 2010/06/06 

11.  "Biz rutin tahammül edemez- Giuseppe Verdi Hakkında" makalesinden

12.  Opera hakkında, hayat hakkında, kendiniz hakkında Riccardo Muti

13.  http://www.youtube.com/watch?v=aS5golU0fkM   

 

* Üzeyir Hacıbekov adına Musiki Konservatuvarı doktora öğrencisi. Bakü/AZERBAYCAN

CUMHURİYET MAGAZINE

2015.03.09

TARİH MAGAZINE

2015 May

ZEYNEP ORAL

"DIVA TURCA" LEYLA GENCER

Türkiye'de doğdu

La Scala'da taht kurdu

Opera geleneği olmayan Türkiye'den gitti, bu türün mabedinin kutsal sesi oldu. Genç bir soprano olarak geldiği La Scala'da 50 yıl zirvede kaldı. Bundan yedi yıl önce yine bir mayıs günü aramızdan ayrılan Leyla Gencer adını müzik ansiklopedilerine, "Diva Turca" lakabını opera tarihine yazdırdı.

 

 

"Sahnede senin hissettiklerini seyirci de hissettiği an, müthiş bir bütünlük, kimsenin koparamayacağı bir bağ oluşur. Buna artık zevk, sevinç falan denmez. Bu bir ayindir."

10 Mayıs 2008... O akşam Milano'nun La Scala Tiyatrosu'nda Şef Lorin Maazel'in yönetiminde "1984" adlı operanın temsili var... Temsil başlamadan önce Maestro Lorin Maazel, ağır ağır sahneye çıktı ve acı haberi verdi: "Bugün eşsiz Diva Leyla Gencer'i yitirdik". Yaşlı şef, konuşmasını, "Burası, La Scala onun evi, yuvasıydı" diye bitirince, orkestra ve tüm dinleyiciler ayağa kalktı. Başlar eğik, gözyaşları arasında, Leyla Gencer için saygı duruşu yapıldı.

Sonra, Maestro sahneden indi, orkestra çukurundaki yerini aldı. İşretiyle birlikte müzik başladı ve temsil devam etti. Ertesi gün bir başka büyük Şef, Maestro Claudio Abbado'nun şu sözleri dünya basınına yansıyacaktı: "Çağımızın son Divası Leyla Gencer 'i yitirdik.

Bir peri masalı mı desem? Bir mucize mi? Yoksa kendisinin her fırsatta vurguladığı ve altını çizdiği gibi: Şans, kader, kısmet mi? Bunları soruyorum, çünkü Leyla Gencer, Türkiye gibi opera geleneği hiç ama hiç olmayan bir ülkeden yola çıktı ve opera geleneğinin, opera sanatının en derinlere kök saldığı, en popüler olduğu ülkede, İtalya'da, üstelik dünyanın opera mabedi sayılan La Scala'da taht kurdu! 50 Yıl boyunca bu mabette önce genç bir soprano, sonra Diva, sonra da La Scala Akademisinde Hoca ve yönetici olarak hükümranlığını sürdürdü. Bununla yetinmeyip bir "ekol", bir okul, bir referans oluşturdu. Kaybolmaya yüz tutmuş, o olmasaydı, çoktan unutulmuş olacak, birçok opera eserini, geçmişin tozlu karanlığından o bulup çıkardı ve opera repertuarına kazandırdı...

Kitaplarda, müzik ansiklopedilerinde "Donizetti Rönesansı", "Rossini Rönesansı" maddelerinin yanına onun adı yazıldı...

Kimilerine göre "güzel dahi olmayan" ancak lirik sopranodan dramatik koloratura uzanan çok geniş bir yelpazeye yayılan sesiyle 73 rolün kahramanı, yıldızı oldu. Dönemin Divaları arasında bunca geniş repertuarla adeta rekor kırdı.

Uzun yıllar boyunca İtalyanlara Mozart operalarını sevdiren; Almanya'da İtalyan operasını temsil eden oldu.

Uzmanların, meraklıların elden ele dolaştırdığı, bir zamanlar çoğu kaçak ya da "korsan kayıt" olan CD ve plaklardan dolayı ve ünlendiği kraliçe rolleri nedeniyle "Korsanlar Kraliçesi" diye anıldı...

Kayıt stüdyolarına neredeyse hiç girmedi ama bugün artık kaçak değil "legal" sayılan ve plak endüstrisinde yer alan 200 kadar kaydıyla hayatımızı zenginleştirmeyi sürdürüyor... Pek çok ülkeden sayısız ödüller, nişanlar aldı... Birçok kent. Birçok sanat kurumu, kendisine "Altın Anahtar" teslim etti... Kimi ülkeler, her seferinde geri çevireceği, "vatandaşlık" teklifinde bulundu... Ama o yaşamı boyunca "Ben Anadoluluyum" deyip, tek pasaporta, sadece Türk pasaportuna sahip oldu.

Temsillerden önce asabileşerek, öfkelenerek içindeki ateşi tutuşturuyordu. O ateş bir kez tutuştu mu, sahnede volkan gibi patlıyor, fırtına gibi esiyordu.

 

İstanbul'dan yola çıkıp, Milano'da ve dünyanın belli başlı müzik merkezlerinde taçlanan eşsiz serüveniyle muhteşem bir örnek oluşturdu.

Opera tarihine geçti... Peki nasıl oldu bütün bunlar?

"Nasıl oldu bütün bunlar? "Bu sorunun yanıtını öğrenmek için yıllarca Leyla Gencer'in peşinden koştum. Sonunda onu ikna ettim. Dört yıl süren bir çalışmadan sonra ve Milano-İstanbul hattında, abla-kardeş, anne-kız, iki dost ilişkilerinden geçerek, "Tutkunun Romanı” kitabımı yazdım. 300 Küsur sayfada vermeye çalıştığım bu sorunun yanıtını, şimdi sizlere birkaç paragrafta toparlayayım:

Leyla Gencer'e bakacak olsaydık "Her şey kendiliğinden oldu. Hepsi şans, kader, kısmet” ... O hiçbir şey yapmadı!

Ondan o kadar çok duydum ki bu sözleri: "Ben hiçbir şey yapmadım ki...Ben bir tek ağzımı açıp şarkı söyledim... Öyle büyütecek bir şey yok... Kısmet, şans... Beni sevdiler, hepsi bu." Elbet doğru değil.

Başlangıçta sadece tutkusu vardı.

Tutkusu, var olma nedeni, şarkı söylemek, opera ve müzik dünyasının bir parçası olmaktı... İnatla, inançla, ama en çok, en çok, aşkla tutkusunun peşinden koştu: Daha konservatuara girdiğinde kararını vermişti: "Günün birinde ya Scala'da söylerim ya da bu işi bırakırım!" demişti.

Cesaretli ve sonsuz azimliydi: Daha İstanbul Konservatuarındayken dönemin en ünlü sopranosu tatil için İstanbul'a geldiğinde, onu görmeye gidecek ve sesini dinletecekti. Aida rolüyle ünlenmiş Arangi Lombardi kendisine ne söyleyeceksin diye sorduğunda hiç korkmadan "Aida'nın aryalarını" diyecek kadar yürekliydi...

Akıllıydı be akıllı bilinçli seçimler yaptı: Bu İtalyan hocadan çok şey öğrenebileceğini anlayınca, gözünü kırpmadan İstanbul Konservatuarını terk edip onun peşinden Ankara'ya gitti. Gerek Ankara’da gerek ondan sonra da hep en usta hocaları seçecek, çalışmak istediği maestroları seçecek, söylemek istediği operaları, rolleri seçecekti...

Pek çok ülkeden sayısız ödül, nişan ve vatandaşlık teklifi aldı. Ama o yaşamı boyunca "Ben Anadoluluyum" deyip, Türk pasaportuyla yaşadı.

 

Mükemmeliyetçiydi: Sürekli kusursuzluğu aradı. Önce tekniğini geliştirdi. Sonra mükemmel olanın peşinde koştu. Sahnede yalnız kendisinin değil her şeyin, herkesin mükemmel olmasını istiyordu.

Çok çalışkandı: Bu mükemmeliyet uğruna, çalışması, hep çok çalışması... Ses çalışması, rol ezberlemenin ötesinde bir çalışma... Oynayacağı operanın tarihteki, coğrafyadaki, edebiyattaki, müzik dünyasındaki yerinden, o dönemin politikasından, bestecisinin geçirdiği tüm evrelere uzanan çok geniş bir araştırma, analiz ve sentezden oluşan bir çalışma süreci...

Batı'nın kültürel birikimiyle, Doğulu köklerini ve geleneklerini bir arada harmanlaması... Her yoruma, engin kültür birikimini katması... Kolayı değil, zoru seçmesi... Kimselerin söylemeye cesaret edemediği ya da çoktan unutulmuş, hiç temsil edilmemiş eserlerin peşine düşmesi... Canlandırdığı karaktere dramatik boyutlar katması... Oyunculuk yeteneği... Sahne karizması... Müzikle söz, müzikle anlam arasında gerçekleştirdiği diyalektik ilişki...

Bunlar başarıya giden yolun taşları... Ama bir de... Bir de ... Bir de... İşte birkaç örnek: Bir kez sordum Leyla Gencer'e sahnedeyken ne hissediyor diye:

Şöyle yanıtladı: "Sahneye çıktığın ilk anda, karanlıktan ışığa geçtiğinde, gerideki her şeyi unutursun. O anda izleyiciyle aranda bir gerilim hissedersin. Elektrikli bir hava... Seni sınıyorlardır. Senden beklentileri sonsuzdur. Senden tanrıları yeryüzüne İndirmeni, sahneye getirmeni, her istediklerini vermeni beklerler. Sen bunu bilirsin... O gerilimi iliklerinde duyarsın..."

"Sonra oyununu oynamaya, şarkını söylemeye başlarsın. Artık sesin, senin sesin değildir. Sesin yalnızca bir araç, bir müzik aletidir. Sen o müzik aletini eline almış, istediğin gibi kullanıyorsun. Ve o sana itaat etmek zorunda. Artık sen, sen değil bir başkasısındır, canlandırdığın kişisindir. O başkası, sensin..."

"Ve sahnede senin hissettiklerini, seyirci de hissettiği an, senin her söylediğine seyirci de inandığı an, işte o zaman aranızda müthiş bir bütünlük, kimsenin koparamayacağı bir bağ oluşur. Ve sen sahnede bu bağı, bu bütünlüğü hissedersin... İstediklerini vermişsindir. Tanrılar artık sahnededir. Buna artık zevk, sevinç falan denmez, bu bir ayindir. Bu bir dindir."

Bir süre durdu ve ekledi: "Sahnede tanrılaşıyordum."

Sahnede tanrılaşan Leyla Gencer, başkalarıyla da ama en çok kendisiyle yarışmaktan ve kendisini acımasızca eleştirmekten de hiç ama hiç geri kalmadı:

 

Mükemmeliyetçiydi, sürekli kusursuzluğu aradı. Sahnede yalnız kendisinin değil, herkesin, her şeyin kusursuz olmasını istiyordu.

 

"Benim en iyi zamanlarım 1957-65 arasındaydı. Bakma bu İtalyanlar 1965’ten sonra beni yok 'Diva' yok 'Divina' ilan ettiler ve ne yapsam, ağzımı açsam mucize deyip bayıldılar. Oysa ben biliyorum ki teknik açıdan, vokal açıdan, yorum açısından 1965'e dek en iyiydim. O tarihten sonra biraz abartmaya başladım, yorumlarımda fazla vurgulamaya gittim. Nedense, İtalyanlar bunu çok sevdiler. Hani hep söyledikleri 'Gencerate' var ya... Doğrusu ben onları çok doğru bulmuyorum."

Açıklayayım: "Gencerate" opera terminolojisinde yerini almış olan bir sözcük: Gencer adından türetilmiş:

"Gencerate" sanki bir çağrıdır, bir haykırıştır...

Ses, şarkı söylemeyi sürdürür ve bir an gelir öyle bir doruğa ulaşır ki, sanırsınız ses haykırışa dönüşecek ama dönüşmez ve şarkı devam eder... Gencerate, çok patetik bir vurgu, bir abartmadır... Gencerate sese gözyaşlarının karışmasıdır...

Her temsil öncesi büyük korku yaşıyordu. Bu korku, kimi kez öyle boyutlara ulaşıyordu ki, Leyla Gencer'i yatıştırmak olanaksızlaşıyordu. Hasta olduğuna, sesinin çıkmadığına gerçekten inanıyordu.

Kimi kez bu sahneler doktorda bitiyordu. Başta Scala'nın yaşlı tonton doktoru olmak üzere, dünyanın her yerinde opera çevrelerinin doktorları bu tür "hastalıklara" alışıktılar. Bir buğu tedavisi, bir "ocaliptol", bir vitamin hapıyla durumu "idare ediyorlardı."

Ama bir kez- Scala'da Aida temsilinden önceydi- sesim yok, sesimi kaybettim diye öylesine kıyameti kopardı ki, doktor tam temsil öncesi yapılması gereken bir iğne verdi... İğne yapıldı. Ve Harika! Sesi geri gelmişti! Doğrusu bu müthiş bir ilaçtı! İğne mucizeler yaratmıştı!

Eşi ve doktoru iğnenin içinde yalnızca saf su olduğunu uzun bir süre kendisine söyleyemediler! Yalnız öfkesinden korktuklarından değil, yine bu işi çok abartacak olursa, aynı yola başvurmak için!

Her temsil günü bir kriz yaşanırdı: Üzerime aldığım pelerin bir rezalet! Nerde görülmüş böyle pelerin! Ya da: Bu oda temizlenmemiş! Burası toz içinde! Bilmiyor musunuz ki benim toza alerjim var!

Oysa herkes, operaların, hele hele Scala'mn tüm çalışanları biliyor Leyla Gencer'in toza alerjisi olduğunu (gerçekten var mı acaba?) ya da toz gördü mü müthiş sinirlendiğini. Onun için herkes özel bir titizlik, bir dikkat, bir özen gösteriyor.

Ya da: Birinin beş yıl ya da beş gün önce söylediği ya da yaptığı bir şeyle, havayla, suyla, herhangi bir şeye sinirleniyor. Böyle anlarda onunla konuşulmuyor... Tam da temsil günü.

"Primadonna kaprisi" mi? Hayır. Adrenalin gereksinmesi. Bir volkanı tutuşturmak için gerekli bir ön hazırlık!

Aylar süren seçimler, tartışmalar, çalışmalar sona ermiş. Biraz sonra perde açılacak!

Perde açıldıktan sonra volkanın patlaması, fırtınanın kopması gerekiyor.

 

"Gencerate" opera terminolojisinde Gencer adından türetilmiş bir sözcüktür. "Gencerate" sanki bir çağrıdır, bir haykırıştır. "Gencerate" sese gözyaşlarının karışmasıdır.

 

Volkanın patlaması için yangının başlaması, kıvılcımların tutuşması gerek. Fırtınanın kopması için de rüzgârın şiddetlenmesi...

Leyla Gencer, temsil öncesinde kendini şarj ediyordu.

Olmayacak şeylerle tutturarak, öfkelenerek, kızarak, çevresindekilerin üzerine yürüyerek ama en çok için için kendini yiyerek, tansiyonu yükseltiyordu. Buna gereksinimi vardı:

Önce kendi içindeki ateşi tutuşturuyordu.

O ateş bir kez tutuştu mu, sahnede volkan gibi patlıyordu, fırtına gibi esiyordu.

Günün birinde karar verdi ve sahnelere veda etti: Alkışları, sahneye atılan çiçekleri, "Brava" haykırışlarını ve bunlarla birlikte bütün o şaşaayı özlemedi mi?

Hayır, hiç ama hiç özlemediğine beni inandırdı... Çünkü... "Çünkü: Benim inişe tahammülüm yok. Mükemmel olmayacaksam sahneye çıkmam dedim... Hem her şeyin bir zamanı var. Yıllarla ve bütün o stresle ses tellerinin yıpranmaması imkânsız. Yalnız teknikle, yıllara, doğaya meydan okumak anlamsız... Kimileri bu işi seksenine kadar sürdürüyor, bir gece iyi, bir gece kötü oluyor. Ama ben buna izin veremezdim... Hem perde açılıncaya kadar çektiğim o büyük korkuyu, o stresi, o işkenceyi artık çekemem. Bünye bunları bir yaşa kadar kaldırır. İnsan durma zamanını da bilmeli..."

Sahnelere veda ettikten sonra da misyonuna devam etti: "Misyon"... "Misyonum"... Leyla Gencer'in en çok kullandığı sözcüklerden biri...

O çok eskiden beri, ta en baştan beri, hayatta bir misyonu olduğuna inandı. Bu misyon, içindeki müzik sevgisini, şan sevgisini, bu tutkuyu yaymaktı...

 

16 Mayıs 2008 sabahı bir tekne, Leyla Gencer'in deyişiyle "Yeryüzünün en güzel şehri İstanbul" dan denize açıldı. Küpeşteden bırakılan külleri, Boğaz'ın sularını arındırdı.

 

Ona biçilmiş bu misyona boyun eğiyor sahneden sahneye, tiyatrodan tiyatroya bu sevgiyi, bu tutkuyu yaymak için koşuyordu. İnanıyordu ki. Eğer mesleğinde çok iyi olursa, onu dinleyen İnsanlara iyi duygular, güzellikler verebilir, onları daha iyi bir insan olmaya yöneltebilir... Bunun için görevini yerine getirmeye çalışıyor, bunun için kendiyle yarışıyor, bunun için yapabileceğinin hep en iyisini yapmaya çalışıyordu...

Dünya sahnelerini fethettiği günlerde bile, minicik bir sesle "Ama benim hep çok sevilmeye, şımartılmaya ihtiyacım var" diyebilmesi...

"Emperyal", "Tanrıça", "Diva" halleri ve bunların görkemiyle, sıradan insan, ama sahici, gerçek bir insan olabilmeyi birleştirebilmesi... Her ortamda kendine sonsuz güveni ve inancıyla gücünü ortaya koyan; söylediği her sözün ağırlığını ve sorumluluğunu taşıyan otoriter sanatçı...

Her temsil, her konser, resital öncesi heyecandan, korkudan yaprak gibi titreyen "çocuk"...

Her yenilikle gençleşen, dünya politikasıyla ilgilenen, protesto mitinglerine katılan, başkaldıran "asi genç"...

Tepeden tırnağa kadınlığına bürünen bu “dişi” ...

Yeryüzünün belki de en muhteşem ev sahibi... Dostlarına sürekli veren, onlar için çırpınan, her an yardıma koşmaya hazır eşsiz bir dost...

Bunlar birbirinden farklı insanlar değil, hepsi bir bütündü.

16 Mayıs 2008 sabahı, bir tekne, Leyla Gencer'in deyişiyle, "Yeryüzünün en güzel şehri İstanbul'un" içinden Boğaz boyunca süzüldü. Çok değerli bir emanetimiz vardı. Kendi istemiş, vasiyetini en küçük ayrıntısına dek hazırlamıştı: Küllerimi Boğaz'ın sularına dökün denmişti.

Teknenin küpeştesinden külleri, Boğaz'ın sularına bırakmak, Melahat Behlil ve bana düştü...

Küller hafif, küller çok ağır, küller tüm bir yaşam... Küller dramatik soprano bir ses olup Kraliçe Elizabeth'in, Anna Bolena'nın, Maria Stuarda'nın, Aida'nın, Violetta'nın, Leonora'nın, Tosca'nın, Norma'nın, Lucia'nın, Alceste'in, Butterfly'ın, Leyla'nın aryasına, veda aryasına dönüştü...... Küller Boğaz'ın sularına kapıldı... Küller rıhtımdaki kalabalıkla tekne arasında binlerce gümüş yol oluşturdu. O gümüşi yollarla Boğaz'ın suları arındı. Bizler arındık... Artık ne zaman Boğaz'ın sularında ışıklı yollar görsem onun sesini duyacağım...

AKOB MONTHLY MAGAZINE No.32                            

2015.09.17

HÜMANİTAS

2015.11.02

TANJU İNAL

 

Sahnede bir tanrıça – Çırpınan bir yürek Leyla Gencer

Tanju İNAL (Prof. Dr., Bilkent Üniversitesi, Uygulamalı Yabancı Diller Yüksek Okulu. inal@bilkent.edu.tr)

 

Sayı-Number: 6 (Özel Sayı/Special Issue)

Güz/Autumn 2015

ISSN: 2147-088X

http://humanitas.nku.edu.tr

DOI: http://dx.doi.org/10.20304/husbd.31827 Sayfa/Page:167-172

Geliş/Submitted: 21.10.2015 / Yayın/Published: 02.11.2015 167

 

Öz: Bir “Çılgın Türk” ün, bir “Prima Donna”nın, ünlü sopranomuz Leyla Gencer'in yaşamı, sanat dünyasındaki olağanüstü başarısı, otuz üç yıllık sanat yaşamı keyifle okunan yaşam öyküsel bir romana konu olmuş. Kitabın yazarı, gazeteci Zeynep Oral romanına çok emek vermiş, satırlarına renk ve ses katmış nerdeyse. Anlatının dokusunu, sanatçılarla, Türk ve İtalyan sanat dünyasından ünlü kişilerle yapılan söyleşiler, sanatçının hakkında özellikle yurt dışında yayımlanan dergi ve gazete makalelerinde yeralan övgüler, sanatçıya gelen sayısız mektup ve fotoğraflar oluşturuyor. Yazımız gerçek bir tutkunun, başarının ve azmin öyküsünü irdeliyor. Leyla Gencer çok değişik ve zengin opera, arya repertuvarı ile Türk kadınının “Ben Anadolu’yum, ben Türk’üm” diye dünyaya seslenişini biz okurlara bir kez daha anımsatıyor.

 

Anadolu’dan, Safranbolu’dan çıkan bir tanrıça, çok özel bir insan, ülkemizin kültür temsilcisi, eşsiz yorumcu, “Bel Canto’nun dünyadaki eşsiz sefiresi”, efsane soprano Leyla Gencer’i 2008 yılının 10 Mayıs’ında kaybettik. Vasiyeti üzerine yıllarını geçirdiği Milano’da yakılan cesedinin külleri, Boğaz’ın mavi sularına Yunus Emre Oratoryası eşliğinde serpildiğinde, 1950’de Ankara’da Cavalleria Rusticano ile başlayan, 1983’te Milano’da La Prova d’un Opera Seria (Ciddi Bir Operanın Provası) ile son bulan otuz üç yıllık bir sanat yaşamı noktalanıyordu. Ne var ki sanat yaşamına son nokta hiçbir zaman konulmayacaktı. Çünkü ardında çok kutsal, anlamlı bir yaşam, başarı öyküsü dolu dolu bir repertuvar, dağ gibi bir ödül listesi, pek çoğu İstanbul’da Borusan Müzik Kütüphanesine kayıtlı olan doksanı aşkın CD/DVD’yi, sayısız sahne başarıları ve dünyanın dört bir köşesine yayılan başarı öyküleri bırakacaktı.

 

Bu öyküleri iki kitaba borçluyuz. Kültür ve Turizm Bakanlığının hazırlattığı, gazeteci Zeynep Oral’ın editörlüğünü yaptığı, onun ve kimi müzik otoritelerinin değerlendirmelerini kapsayan anı ve tanıtım kitabı niteliğindeki Leyla Gencer, bir de yine Zeynep Oral’ın kurguladığı bir roman, Tutkunun Romanı. İki kitap da Leyla Gencer’in opera tutkusuna, Diva’yı tanıtma tutkusuna eşdeğer bir tutku ile yazılmış. İki tutkunun harmanlanmasıyla, biz okurlara şiirsel bir yaşam öyküsü hazırlanıp sunulmuş.

 

Tutkunun Romanı, Milliyet yayınlarında 1992 Mayıs’ında yayımlanmış. İtalyanlar çok sevdikleri, her zaman coşkuyla dinledikleri Leyla Gencer’in yaşam-sanat öyküsüne, anlatısına bizden önce ulaşmış. Franka Cella, müzik eleştirmeni olarak Leyla Gencer’i yazmış, yer aldığı yetmiş operadan övgüyle söz etmiş.

 

Çalışmamdaki bilgileri sanatçımızın başarılarını, korkularını, heyecanlarını, savaşımını, düş kırıklıklarını, çalışma azminin öyküsünü, yüz bölümlük opera gibi yazılmış bu kitaba, Zeynep Oral’a borçlu olduğumu öncelikle belirtmeliyim.

 

Anlatı, Leyla Gencer’in İstanbul’da Belediye Konservatuarı’nda aldığı şan eğitimi ile 1950’de Ankara Operası’nda başlayan opera serüvenini, İtalya’da, dünyanın çeşitli kentlerinde devam eden sanat yaşamını kurguluyor. Kurgu 1985 yılına dek sürüyor. Ama yanılmayalım; 1985 yılı Leyla Gencer’in sahne yaşamının bittiği yıldır. Zeynep Oral, eşsiz sopranonun başarılarını, müzik dünyasına katkılarının öyküsünü ölüm tarihi olan 2008 Mayıs’ına dek sürdürür. Sanatçı ölene dek gerek Türkiye’de gerek İtalya’da hep sanatın, şanın, operanın içinde kalmıştır.

 

Zeynep Oral, Leyla Gencer’in başarı dolu yaldızlı yaşam öyküsünü kaleme alırken sanatçı ile dört yıl süren bir söyleşi ve sohbete girişmiş. Bu söyleşileri, çeşitli Türk, İtalyan, Fransız gazetelerinden, örneğin, Ulus, Cumhuriyet, Vatan gazetelerinden, Ses, Yarın Pazar, Akis, Milliyet Sanat gibi dergilerden, İtalya’da Il Mattino, Il Gazzetina, La Stampa gazetelerinden, Discoteca Alla Fedelta dergisinden, Fransa’da Le Monde, Le Monde Diplomatique, Figaro, Le Point, L’Express, Le monde de la Musique dergilerinde çıkan övgü dolu yazıları da eklemiş yazılı belge olarak. Ünlü sanatçıya gelen mektuplar, kartlar; dünyanın ünlü opera sahnelerinde çekilmiş fotoğraflar, sanatçının kendini anlattığı pasajlar, kitabın yazıldığı süreç içinde bazen İstanbul’da bazen Milano’da yapılan (1988-92) sohbetler, ünlü Maestro’ların sözleri, övgüleri, sanatçının çok zengin opera repertuvarı kitabın dokusunu oluşturuyor. Kitap İngilizceye, İtalyancaya çevrildi. Zeynep Oral emek ve tutkuyla yazdığı romanla yetinilmemesi gerektiğini İtalyancaya Il Canto et la Passione (Şan ve Tutku) adıyla çevrilen kitabın Roma’daki tanıtım gününde de anımsattı. Çünkü iyi bir arşivci olan Leyla Gencer’le ilgili daha çok belgeler olabileceğine inanıyordu. Yüz bölümlük Tutkunun Romanı şimdi sahnede. Sıra dışı bir sanatçıyı tanıyacağız, sıra dışı bir başarı öyküsü izleyeceğiz.

 

Perdeler İstanbul-Çubuklu tepelerinde açılıyor. Uçurumun kıyısında, yükseklere fırlatılmaktan hoşlanan küçük bir kız sahnede. Yükseklik tutkusu, uçurumun kıyısından dönmenin hazzı, mutluluğu küçük Leyla’nın “Çılgın Türk”, “Napolili Türk”, “Diva”, “Regina”, “Prima Donna”, “Tanrıça Leyla” adları, tanımları, küçük büyük Leyla Gencer’in sanat yaşamını temellendiren, belirleyen duygular ve olgular.

 

Yükseklerde olmak, uçurumlardan, labirentlerden sıyrılmak. Sahneye çıkmaktan, sesinin çıkmayacağından, düşünde, yüreğinde her an canlı tuttuğu, temsil sırasında başarılı olamamaktan, kostümlerini beğendirememekten kaynaklanan korkular, endişeler. Korkuyu güçlü bir istekle, azimle yenmek, başarıyı soluya soluya hedefe ulaşmak. Çocukluğunda kurduğu düşlerde olduğu gibi büyük bir yazar, tıpkı başucundan ayırmadığı yazarlar gibi olmak, Goethe, Dante, Balzac gibi yazmak, ya da opera sahnelerinde büyük bir opera sanatçısı olmak ve sahnede, Prima kalmak. Opera sahneleri onu yüceltti. Bu duygular yumağı içinde Leyla Gencer bitip tükenmeyen sınavlardan, sınamalardan geçti. Yüzyılın Divası olarak yüreklerde yerini aldı. Olağanüstü başarılar kazandı. Korkularını arya söylemenin hazzı ve tutkusu ile yendi. Önce İstanbul’da sonra Ankara’da Arangi Lombardi ile çalıştı; yorulma nedir bilmeden, inatla, istekle, tutkuyla çalıştı. Pek çok temsilde rol aldı. Kimi zaman bir köylü kadın rolünde müthiş yorumlar yaptı. Örneğin: İtalya’daki ilk temsili Cavalleria Rusticana’da Sicilyalı köylü Santuzza oldu. Santuzza, XIX. yüzyıl Sicilya’sında aşk ihanetine uğramış köylü kız; aşk kırgınlığı, suçluluk duygusu yaşamış bir kız.

 

Leyla Gencer, ilk kez İtalya’da sahne alıyor. On bin kişilik Napoli San Carlo Operasında. Çok başarılı bir başlangıç. Alkışlar, alkışlar tüm korkularını silen alkışlar. Titiz İtalyan opera izleyicileri ve maestrolar artık onun izindedir. Bir dolu temsil, bir dolu yorum. Bir daha başarı. Başarı üstüne başarı.

 

Çaykovski’nin Yevgeni Onegin operasında Tatiana rolünde. Hayal dünyasında yaşayan romantik bir kız; aşk serüvenlerine, oyunlarına karşın kocasına sadık kalmayı isteyen bir Rus kızını yorumluyor. Aynı yılın şubat ayında daha önce Napoli seyircisini büyülemiş. Nasıl ve hangi rolde? Mme Butterfly rolü ile Leyla Gencer sahnede. Bu kez Napoli San Carlo Operasında on dört yaşında bu Japon geyşasını canlandırıyor. Cio-Cio Sen’in Amerikalı subay Pinkerton’la olan beraberliği, evliliği, anne oluşu ve subay tarafından terk edilişi Puccini’nin bestesi ile sahneleniyor. Onurunu korumak için babasının samuray kılıcı ile sonlandıran Mme Butterfly. Onu yorumlayan bu üstün yetenekli Türk sanatçı olağanüstü bir performans gösteriyor. Perde kapanırken yoğun alkışları, övgü dolu sesleri duyarken yine sahne korkusunu yenmiş olmaktan mutlu. İtalya’da artık daha da umutlu ve mutlu.

 

Çok değişik roller, Leyla Gencer’in çalışmalarını daha da arttırmasına neden oluyor. Çünkü o her şeyden önce seyircisine saygılı, sanatına saygılı. Dört ayrı dilde aryalarını söylüyor. Repertuvarını zenginleştiriyor. Artık o İtalyan eleştirmenlerine göre lirik tiyatronun “sıra dışı sesi”, “özgün bir kimliğidir” (Oral, 2009, s. 75).

 

Sıra onun Regina – Kraliçe olarak anılmasına neden olacak kraliçe rollerinde. Onlarda da çok başarılı bulunacaktır. Anna Bolena, Caterina Cornaro, Alceste, Mary Stuart, İngiltere kraliçesi Elizabeth, Donizetti ve Rossini’den operalarda. Glyderbourne opera festivali. Leyla Gencer VIII. Henri’nin kafası vurulan bahtsız kraliçesi mavi pelerinli Anna Bolena’yı, Aida’da aşkı için sevgilisi Rademis’in kollarında ölen Habeş prensesini ya da aşkı için kendini Tanrılara kurban eden Alceste’i, Macbeth’te eli kanlı prensesi yorumluyor. Sanatçının yorumladığı rahibe rolleri de var. Bellini’nin operası Norma’da aşkı uğruna bakirelik yeminini bozan Keltli rahibe Norma’yı, Poulenc’in Carmeletlerın Diyaloğu’nda başrahibe Lidoine rolünde. La Traviata’da aşk ve tutku dolu Violetta rolünde. Scala dergisi sayfalarını ona, “çok ender rastlanan ifade yoğunluğu” (Oral, 1992, s. 48) ile seyirciyi şaşırtan, alkış tufanına tutulan Leyla Gencer’e ayırıyor. Bu rollerin dışında Türklerden izler taşıyan operalarda Mozart ve Türklerde mehter marşından izler taşıyan rondoyu söylüyor. Monteverdi’den La Mia Turca’da, Donizetti’nin La Sultana Operası’nda rol alıyor. Bu gösterilerin, operaların bir başka anlamı var. Türk atmosferi ve sahnede bir Türk sanatçı. Sanki bu üstün başarının Türk’e ait olduğuna inanmakta zorlanan tüm İtalya’ya “Ben Anadolu’yum, ben Türk’üm” (Oral, 2009, s. 125) diye haykırıyor.

 

Leyla Gencer kimi rollerde de büyücü. Haendel’in Medeas’ı, Spontini, Pacini ve Donizetti’den dinsel şarkılarda kutsal soprano, Vivaldi’den, Beethoven ve Rossini’den aşk şarkıları söylerken âşık Leyla Gencer oluyor. Bizet’den Verdi’den ustalıkla yorumladığı aryalarda bir çingene bohem kadın oluyor.

 

“Türk Divası” Leyla Gencer opera sahnelerinin değişmez “Prima Donnası” oluyor. Otuz bir bestecinin operalarını söyleyecek, yetmişi aşkın kentte sahneye çıkacaktır. Yüzyılın iki Divası olan Maria Callas’ı, Renata Tebaldi’yi bile gölgede bırakacaktır. Roma’da, Milano’da, San Fransisco’da, Chicago’da, Buenos Aires’te, Bilbao’da, Viyana’da, Stocholm’de dünyanın dört köşesinde başarılarıyla artık tanınmıştır. Maestro Tullio Serafi “yeryüzündeki tüm duygular(ın) onun sesinde olduğunu” (Oral, 2009, s. 75) söyleyecektir. O, olağandışı sesine yorumladığı kişileri canlandırmadaki başarısı, seslere gözyaşlarını katıp, sözcüklerin ruhuna girmesi, patetik vurgulamaları İtalyanların “Gencerate” sözcüğünü opera terminolojisine katmalarına neden olacaktır (Oral, 1992, s. 134). Bir başka tanımla: Maestro Giandrea Gavazze’nin söylediği gibi Leyla Gencer’i “yalnız vokalist (değil), sesini, kültürüyle, aklıyla besleyen bir virtüöz” (Oral, 2009, s. 118) dür artık o.

 

Otuz üç yıllık sahne hayatında sahnelerde neredeyse “tanrıçalaşan” Leyla Gencer, (Oral, 2009, s. 138) sanat yaşamını zirvede bitirmek istemiştir. 1983 yılında çok çok kutsadığı sahnelere veda etmiş olmasına karşın ölüm yılına dek müzik, opera ve şan tutkusunu, sevgisini yayma misyonunu bırakmamıştır. Uluslararası şan yarışmalarında jüri üyelikleri yapmış, opera üzerine konferanslar vermiş, seminerlere katılmış, Türkiye üstün hizmet madalyasını almıştır.

 

Zeynep Oral, çok keyifle okuduğum yaşam öyküsünü, Leyla Gencer’in ölüm haberi ile sonlandırıyor. O artık hem anılarda hem Safranbolu’da babasının köyünde büstüyle, İstanbul’da Kültür ve Sanat Vakfında adına verilen salondadır. 2004 yılında adına basılan gümüş paralarda genç seyircilerine, dinleyicilerine kendini tanıtmaktadır.

 

Milano’da yakılan cesedinin külleri boğazın mavi sularına Yunus Emre Oratoryosu eşliğinde savrulurken, Zeynep Oral Yahya Kemal’in Deniz Türküsü ile anlatısını bir kat daha şiirleştiriyor. Biz de onu bu şiir eşliğinde son yolculuğuna uğurlayalım:

 

... Etraf ağarır

Som gümüşten sular üstünde giderken ileri

Ta uzaklarda şafak bir bir açar perdeleri...

Musikiye bir alem kesilir çalkantı!

Ve nihayet görünür gök ve deniz saltanatı… (Oral, 1992, s. 212)

 

Bu güzel şiir eşliğinde, bu çalışmayı yaşam öyküsel anlatıya katkıda bulunanları anarak sonlandırmak istiyorum: Oral ‘ın yazısına İtalyancadan çevirileri ile katkıda bulunan Serra Yılmaz’ın, Ayça Atikoğlu’nun, Opera danışmanı Yekta Kopan‘ın kitabın hazırlanmasındaki her türlü emekleri övgüyü hak ediyor.

 

Zeynep Oral’in güzel sözlerinden, yazarımızın içtenlikle ifade ettiği, hepsi birbirinden anlamlı cümlelerden bir seçki yapacağım. Son bir alıntı Leyla Gencer’e şükran ve takdir cümlesi olsun:

 

Sonsuz bir inançla, inatla, hırsla ve aşkla tutkunuzun peşinden koştuğunuz için (...). Divanlığın görkemiyle alçakgönüllülüğü birbirinden ayıramadığınız ve sıradan insan olmanın, ama gerçek insan olmanın değerlerine sımsıkı sarıldığınız için. (...)

Yeryüzünün harikalığına, insanoğlunun müthişliğine. (Bizi) bir kez daha inandırdığınız için (Oral, 1992, ss. 190-191).

 

KAYNAKÇA

Oral, Z. (1992). Tutkunun Romanı (6. Bs.). İstanbul: Milliyet Yayınları.

Oral, Z. (Ed.). (2009). Leyla Gencer. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 

 

A GODDESS ON STAGE – LEYLA GENCER, A FLUTTERING HEART

 

Abstract: The life of Leyla Gencer, our well-known soprano, a “Crazy Turk”, a “Prima Donna”, her great success in the world of art, and her thirty-three years of artistic experience have been the subject of a biographical novel. Zeynep Oral, the author of the novel, has given a colourful touch to the work with her own style. She has built up her narrative with the interviews of famous artists, tributes from various journals and articles from Italy and Turkey, and numerous letters and photographs received by the artist. Our paper explores the real story of passion, achievement, and ambition. With her rich repertory of opera and aria, Leyla Gencer reminds of Turkish woman’s strength once again by crying out “I am Anatolia, I am Turk!”.

2 0 1 6 

“50’Lİ YILLARDA TÜRKİYE” ADLI KİTAPTAN

2016

TEMPO MAG

2016 July

DOĞAN HIZLAN

Gerçek bir Diva: Leyla Gencer

 

Türk operasının yüzü ve sesi, uluslararası arenada adını yaldızlı harflerle yazdıran Leyla Gencer’in hikâyesi azmin masalı. Dünyanın en önemli operası La Scala‘yı yuvası kılmıştı. Hep “Ufkunuz genişledikçe ruhunuz da zenginleşir. Her şeyin en iyisini, asilini arayın” derdi. Usta gazeteci Doğan Hızlan, anılarından yola çıkarak Leyla Gencer’i anlattı.

 

Engin birikim

İlk kez 22 yaşında sahneye çıkan Leyla Gencer'in repertuarı 23 bestecinin 72 operasını kapsıyordu.

 

Gazetelerde, magazin sayfalarında her ‘Diva’ unvanına rastladığımda, “Bu kişiler Diva ise Gencer ne?” diye sorarım. Onun yaşamı, direncin, kendine güvenmenin, ısrarın, mesleğe adanmanın destanıdır. Hiç kuşkusuz her ülkede, opera dünyasında dönen rekabetler, çelmeler onun da önüne konmuştur, o sesiyle, bilgisiyle, kişiliğiyle hepsini yenmesini bilmiştir.

10 Ekim 1928 yılında Polonezköy’de doğdu. İtalyan Lisesi’nde okuduktan sonra, İstanbul Devlet Konservatuarı’nda eğitim görmeye başladı. Hedefi, operanın mabedi La Scala’da söylemekti. Türkiye’ye gelen ünlü soprano Giannina Arangi Lombardi’ye bir tenor arkadaşıyla gittiler. Verdi’nin 'Aida' operasındaki rolüyle ünlenen Lombardi bu iki genci dinlemek istemedi, neyse ki sonunda Leyla Gencer’i dinledi ve onların evine taşındı, Gencer’i her gün saatlerce çalıştırıyordu. Bu öykünün ayrıntısını, Zeynep Oral’ın ‘Bir Tutkunun Romanı Leyla Gencer’ kitabından okuyabilirsiniz. Lombardi, konservatuvardan ayrılıp Ankara’ya gelmesini söyledi, hocasını dinledi, eşi bankacı İbrahim Gencer ile birlikte Ankara’da yaşamaya başladılar, orada tanındı Gencer. Muhsin Ertuğrul’un önerisiyle sınava girdi ve koroda söylemeye başladı. 1950’li yıllarda artık zirveye giden yolu tırmanıyordu. İlk rolü Cavalleria Rusticana’da Santuazza’ydı.

O dönemde önemli devlet adamlarının huzurunda resitaller verdi, devlet adeta Türk operasının görünen yüzü ve duyulan sesi olarak onu seçmişti. Ankara’nın tarihini okuyanlar, o zamanki Ankara’nın sanat açısından canlılığını bilir. Gencer, elbette Türkiye sınırları içinde ünü tatmıştı ama o sınırlarımız dışına çıkmak istiyordu. Bu önsezisini her zaman takdir etmişimdir; çünkü operanın yaygınlık alanını düşündüğünüzde, Türkiye’de kalsaydı belli bir alan içine hapsolurdu. Ama yeteneğin saklanmasına, kısır kavgalarla örtülmesine müzik tarihi müsaade etmemiştir. Birçok örneği vardır.

Leyla Gencer, 1953 yılında Napoli’de Cavalleria Rusticana’da söyleyince, İtalya kapısı ardına kadar açıldı. Ondan sonraki yükselişini, dünya sahnelerindeki başarılarını yinelemeye gerek yok. Ancak bir Türk opera sanatçısının bu başarısının bütün aşamalarını okumak bilmek, birkaç açıdan gerekli.

Birincisi; bir mesleğe kendini adanmışlığın mutlaka zaferle sonuçlandığını gösteriyor. İkincisi; iyi bir sanatçıysanız, her ülkede tanınıyor, beğeniliyor, seviliyorsunuz.

Leyla Gencer’in de dünya coğrafyasının her karesinde sesi yankılandı. Unutulmuş birçok operayı sahneye getirerek hem opera tarihine hem de kendi meslek tarihine büyük katkıları oldu. O yıllarda birçok başka ünlü sopranolar arasında, bu başarıyı yakalayabilmek gerçekten övülmesi gereken bir başarıdır. Her sanatçının yaşamında, unutmadığı ve unutturmadığı günler vardır. Ben bunlar arasında birinin altını çizmek isterim.

 

“Siz kendinizi Toscanini mi zannediyorsunuz?”

Dünyaca ünlü müzisyen ve şef Arturo Toscanini’nin cenaze töreninde Verdi’nin Requiem’inin soprano partisini o okudu ve ün hâlesini genişletti. Tarihin içinde garip rastlantılar vardır. Bunu okurken şef Adolfo Camozzo’ya isyanını da anımsadım: Camozzo’ya “Siz kendinizi Toscanini mi zannediyorsunuz?” demişti. Ölümü de ne kadar büyük bir sanatçı olduğunu gözler önüne serdi. Zeynep Oral’ın ‘Bir Tutkunun Romanı Leyla Gencer’ kitabında şöyle anlatılıyor: “10 Mayıs 2008 akşamı Lorin Maazel, La Scala’da ‘1984’ operasının temsilinden önce sahneye çıkıyor ve şöyle diyor: ‘Bugün eşsiz diva Leyla Gencer’i yitirdik. Burası, La Scala onun evi, yuvasıydı.” 80 yaşında hayatını kaybeden Gencer'in külleri 16 Mayıs 2008 sabahında da çok sevdiği Boğaz’ın sularına döküldü.

Bir Türk sopranosunun başarısı, uluslararası alanda doruğa çıkışının öyküsü çok sert ve acımasız sahnelerle dolu. Çünkü opera geleneği olmayan, ancak devletin desteğiyle var olan bir ülkede doğup yurtdışında başarmak küçümsenmeyecek olağanüstü başarılarla bezelidir. Aramızdan ayrılan sevgili dostum Kurthan Fişek’in bir saptamasını her zaman anarım. Demişti ki, “Kapıkule’den öte her başarıyı överim.”

 

Leyla Gencer için kuyruk

Bir sopranonun klasik bir yaşam öyküsü olur mu? Hemen hemen her hafta bir başka şehirde, bir başka sahnede, bir başka orkestrayla şarkı söyleyeceksiniz. Bir yandan bu göçmen kuş yaşamı, bir yandan sahne gerilimi... Ünlü opera sanatçısı Teresa Stratas’ın bir röportajında söyledikleri belleğimde yer etmiş. “Aylarca bir gece için emek veririz, en küçük bir başarısızlık mesleğinizi bitirir.”

Leyla Gencer’i sahnede ilk kez Puccini’nin 'Tosca' operasında seyrettim. Şimdi yerinde yeller esen, TRT binasının olduğu adada Dram Tiyatrosu ve Komedi Tiyatrosu vardı. Ankara’da tanınan sopranoyu İstanbullular merakla bekliyor, dinlemek istiyorlardı. Ben de kuyruğa girenlerdim. Şimdi bir opera sanatçısı için kuyruklar var mı, bilemiyorum ama sanmıyorum. Cumhuriyet Türkiye’sinin okumuşu, aydını bütün devrimlere sahip çıkardı, çok sesli müzik başta olmak üzere.

Sonra onunla birçok kez buluştum, konuşmalar yaptım. Diva’ların günlük yaşamlarındaki duruşları da farklıdır, sahneden indiklerinde de hayatın sahnesinde sürdürürler. Gencer’in en sıradan cümleleri bile opera aryasından bir ölçü gibi gelirdi bana. Eşine seslenişini, eşinin de aynı biçimde karşılık vermesini dinler, bir düet yapacaklarını sanırdım.

 

'Müslüman ve oryantal'

La Scala'nın 'primadonna'sı Leyla Gencer, kökeninden hep söz etti. Bir röportajında "Müslüman ve oryantal bir altyapıdan geliyorum" demişti.

 

Otel odasına götürdüğü eşyalar

Dikkatimi çeken yanı nedir bilir misiniz? Kendinden söz etmezdi, sorduğunuzda yanıtlardı. Kendi mesleğinden emin herkeste aynı tavrı gözledim. Sizinle ilk buluştuğunda, sizi tanımak istediğini anlardınız. Soru sormazdı ama her anlattığınız onun sorusuna karşılık olmalıydı. Bilmeyen, tanımayan, onu seyretmeyen, dinlemeyen birine karşı nezaketini bozmaz ama duruşundan orada varlığının gereksiz olduğunu anlatırdı.

Türkiye’deki serüvenini bildiğimiz için, yurtdışındaki yaşamından, başarılarından öğrenmek istediklerimizi sıralardık. Zaman zaman bunu hoş görür, zaman zaman da bu yapılanların abesle iştigal olduğunu bakışıyla hissettirirdi. Yolculuklarda, otellerde geçen yaşamı için bir gün bana söylediğini unutmam: “Otel odalarına mutlaka evimden birkaç parça eşya götürürüm. Sahneden inip odama döndüğümde kendimi evimde hissedeyim diye.”

Sadece bir soprano değildi, araştırmacı yanı vardı. Neyi, niçin seçtiğinin her zaman gerekçesi olmuştur.

Gerek bir bestecinin bir operasının ilk seslendirilişinde, gerek notaları tozlu raflarda kalmış bir operanın sahneye getirilişinde. Ses rengini çok iyi bilirdi, o sesin hangi eserlerle ustalığını sergilediğini de. Müzik dünyası konusundaki bir saptamasını da gerçekten çok önemli bulurum. “Eskiden” demişti Diva, “Bir orkestrayı bir şef yıllarca yönetirdi, şimdi aynı orkestrayı başka başka şefler yönetiyor.” Bugün CD reklamlarını, konserleri izlediğimde bu gerçeği daha iyi algılıyorum.

La Scala’da birçok kişiyi yetiştirdi. Ben bir anımdan söz edeyim. Eskiden Hürriyet’in İtalya temsilcisi olan Mehmet Demirel’le bir opera temsiline gittik. Oradaki birkaç gence Demirel beni tanıttı. Türkiye’den geldiğimi söyleyince o gençler birdenbire şu ricada bulundular: “Leyla Gencer’i tanıyorsa, bizi tanıştırır mı? O büyük soprano bizi dinler mi?” Diva’ya telefon ettim, ricamı kabul etti, onları çağırdı. İtalya’daki bu konservatuvar öğrencilerinin isteği, onun İtalya’da ne kadar tanındığının bir göstergesi.

Peki biz Leyla Gencer için ne yapıyoruz? Şimdi CD’leri konusu üzerinde duracağım. Yıllar önce Roma’dan ve İtalya’nın başka kentlerindeki müzik mağazalarından önce uzunçalarlarını aldım. İlki ‘Leyla Gencer Sahnede’ adını taşıyordu. Mağazaya girdiğimde, satıcı çocuğa Diva’nın adını verdim “Cencer” diye bağırdı; benim Türk olduğumu öğrenince bana iltifat etti. Büyük sanatçıların ülkesinden olmak da bir onur payını bölüşmemizi sağlıyor. Şimdi onun adına bir yarışma var, gerçekten de başarı yolunda yürüyecek genç sesler kazanıyor bu yarışmaları. Seçici kurul üyeleri de yabancı müzikçiler ağırlıklı. Bakırköy Belediyesi de onun adını taşıyan bir merkez yaptı, İKSV binasındaki odada bulunan özel eşyası da oraya nakledildi. 10 Ekim 2016 günü binanın resmi açılış töreni yapılacak.

 

Türklüğünü hep vurguladı

La Scala’da onun için hazırlanan bir kitap, ‘Leyla Gencer – 50 Anni alla Scala’ (Leyla Gencer Scala’da Elli Yıl) adını taşıyor. Kitapta da Scala’da 19 başlık yazılı, çünkü sanatçı burada tam 19 operada rol almış.

Leyla Gencer bütün bunları yaparken, her zaman bir Türk sanatçısı olduğunu vurguladı. Bakın ne demişti bir konuşmasında: “İnsan köklerini hiçbir zaman inkâr etmemeli. Ben Avrupa’ya gidip Avrupalılaşmadım, Türklüğümü her zaman muhafaza ettim. Türk olduğumu her yerde söyledim. İsmimi de değiştirmedim. Hep Leyla Gencer olarak kaldım.”

Bilgisini, birikimini bölüşenlerdendi. İstanbul’a geldiğinde 'master class' çalışmaları yaptı. Diva’nın ne olduğunun tanımını yapmak yerine, onun bir salondaki, sahnedeki varlığının uyandırdığı etkiyi gözlemlemenizi görmenizi isterdim. Kendi adına düzenlenen şan yarışması için salona girdiğinde ayakta alkışlandı, alkışlattı. Nikita Magaloff’un piyanosu eşliğinde Aya İrini’deki resital, sanatçı duruşunun dersini içeriyordu. Onun uzunçalarlarının da CD’lerinin de telifleri olduğunu sanmıyorum. Hepsi korsandı. Bu durumda Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın bir Leyla Gencer toplu CD’leri çıkarmasını bekliyorum. Yazıyı onun sözüyle noktalayalım: “Ufkunuz genişledikçe sizin ruhunuz da zenginleşir. Her şeyin en iyisini, asilini arayın.”

https://www.tempomag.com.tr/detail/gercek-diva-leyla-Gencer

2 0 1 7  

AKOB MONTHLY MAGAZINE No.39                         

2017.03.28

KAFKA OKUR                      

2017.07.08

AKOB MONTHLY MAGAZINE No.43                            

2017.12.06

2 0 1 8 

KIZ GÜCÜ HİKAYELERİ Kitabından Alıntıdır

2018

Yazan: Kollektif

© İllüstrasyon: CANER EKER

© Alfa Basım Yayım Dağıtım

Gırtlak tekniği literatüre geçen diva...

LEYLA GENCER
 

"N'ooolur Hasan Çavuş uçurumun kenarına, uçurumun kenarına!" Siyah saçlı, kara gözlü 4 yaşındaki kız çocuğu korucu Hasan'ın kucağına tırmanmış eliyle uçurumu gösteriyordu. En çok bu oyunu seviyordu Leyla; yemyeşil tepeli Çubuklu'daki o uçurumun kıyısına gelip kendini Hasan'ın kollarına atmak. Hasan onu havaya fırlattığında sanki bütün dünya onun olmuş gibi kahkahalarla uçmak, sonra bir an korkup o sonsuz güvene tekrar kavuşmak.

 

O kız Leyla Gencer'di, büyüyünce dünyanın en büyük sahnelerinde kendini o uçurumun kenarındaki gibi her şeye hâkim hissedecekti, kalbi en çok sahnede hızla çarpacak, sesinin gücüyle kalbini dökerken, arenalarda binlerce seyirciyi etkisi altına alacaktı.

 

Müslüman babası ve Katolik Polonyalı annesi koymuştu adını. Feodalizmin ve modernliğin iç içe geçtiği bir ailedeydi. Beyoğlu'ndaki Lale Sineması'nın, Karaköy börekçisinin de sahibi olan Safranbolulu babası, "Çocuklarımız 18 yaşına geldiklerinde dinlerini kendileri seçerler," diyecek kadar açık görüşlüydü.

 

Yazar, tiyatrocu, balerin, müzisyen, tarihçi, arkeolog olmak istiyordu. Evdeki kontesten Fransızca ders aldığı, dünya klasiklerini okuduğu çocukluk günleri rüya gibi geçti. Doğu ve Batı'nın karışımı gibiydi Leyla. İtalyan Lisesini bitirdikten sonra Beyazıt Kütüphanesinde çalışmaya başlamıştı. Konservatuvara gitmek istediği zaman kendisine "Eyvah, kız kantocu olacak," diyenleri susturacaktı.

Gencecik yaşında sesi ve müzik bilgisiyle tanınmaya başladı. Hem sesi güzeldi hem kulağı keskin. Öyle derin, öyle hissederek söylüyordu ki operaları. Onu dinleyenler aynı anda yaşıyordu sanki acıyı, öfkeyi, neşeyi, coşkuyu, hüznü... Şarkı söylemek en başından beri tutkusuydu. Ona ülkesi yetmiyordu, bütün dünyaya açılmak istiyordu. Beklentileri de sonsuzdu, kendine inancı da. Kararlıydı, operanın kraliçelerinden biri olacaktı; "La Diva Turca" olacaktı. Devlet tiyatrosundan baskılar nedeniyle ayrılmak zorunda kaldığında Muhsin Ertuğrul ona "Unutma kızım, altın çamurda bile ışıldar," diyecekti.

 

Kariyerinin basamaklarını tırmanırken operanın mabedi sayılan Milano La Scala'ya gelecek, iki hafta otele kapanıp, çalışıp yeterlilik sınavını kazanacaktı. Gün gelecek hayranı olduğu Maria Callas'ın yerine Norma rolünü canlandıracaktı. Scala'daki galada Leyla, Leyla, Kraliçe, La Regina çığlıkları yükselecekti. Artık alkışlar, çiçekler, ödüller ve hayran mektupları onun içindi. Hayatına İtalya'da devam etti Leyla, öğrenciler yetiştirdi, yöneticilik yaptı. Öğrenmeyi, çalışmayı hep sevdi, kendisiyle yarıştı. Engellere, baskılara yılmadan meydan okudu. Yaşamı boyunca divalığın görkemiyle, alçakgönüllülüğü birbirinden ayırmadı. Evinde bile arya söylemeyi hiç bırakmadı.

2008 yılında hayata veda ettiğinde vasiyeti aynen uygulandı. İtalya'daki törenden sonra külleri İstanbul'a getirildi, çok sevdiği şehrine... Dolmabahçe önünden mavi sulara bırakılırken fonda Yunus Emre Oratoryosu çalıyordu. Tıpkı “Küllerimi Ege Denizine bırakın," diyen Yunan asıllı Maria Callas gibi onun da ruhu denize karışıyordu. Yaşarken ve sanatlarını sergilerken yolları kesişen Akdeniz'in iki divası 30 yıl arayla çırpıntılı dalgalarda buluşmuştu şimdi. Gencer ve Callas'in ruhları hangi aryada düet yapıyordu kim bilir?

 

Tosca'nın "Ben sanatım için yaşamışım," aryasında mı yoksa Puccini'nin "Bu kız buradan mutlu ayrılıyor," aryasında mı?

 
1928-2008

 

"Ama benim hep sevilmeye ve şefkate ihtiyacım var."

"Scala zaten benimdi."

 

MEDAMARICAN MONTHLY MAGAZINE                            

2018

ASİ KIZLAR BİLGE KADINLAR Kitabından Alıntıdır

2018 February

Yazan: Kollektif

© İllüstrasyon: M.K. PERKER

© Karakarga Yayınları 108

LEYLA GENCER
 
(10 Ekim 1928 – 10 Mayıs 2008)
Opera Sanatçısı
 
İstanbul Polonezköy'de, Safranbolulu Müslüman bir babanın ve Polonyalı Katolik bir annenin kızı olarak doğdu. İtalyan Lisesi'ni bitirdikten sonra İstanbul Belediye Konservatuarı'nda Cemal Reşit Rey'den, İtalyan ve Fransız hocalardan ders aldı. Ankara Devlet Operası'nda ise İtalyan soprano Giannina Arangi-Lombardi ile çalıştı. Babasını genç yaşta kaybetti ve henüz 18 yaşındayken, bankacı İbrahim Gencer'le evlendi.
 
Türkiye'ye ziyarete gelen devlet adamlarının huzurunda verdiği konserler sayesinde yıldızı parladı ve daha 20'li yaşlarının başında, batıdan teklif üzerine teklif almaya başladı. Gittiği ülkelerde, afişte kendi isminin önüne mutlaka "Ankara Devlet Operası Sanatçısı" yazdırıyordu; ancak uzun yıllar boyunca yurt dışında daha fazla zaman geçirdiği için Ankara Devlet Operası onun kontratını feshedince, 30 yaşında İtalya'ya yerleşti ve La Diva Turca olarak, istediği hemen her yerde konserler verdi. Ölümüne dek yaşadığı Milano'daki La Scala Tiyatrosu'na mistik ve değişik bir mizaç getirmiş, kurumun demirbaşı olmuştu. Yalnızca sesiyle değil, sahneye hâkimiyeti ve rahat, kontrollü duruşuyla büyüleyen çok iyi bir oyuncuydu. Gittiği birçok ülkede kendisine neredeyse yalvarırcasına vatandaşlık teklif edilmesine rağmen, hiçbirini kabul etmedi.

Ölümünün ardından The Guardian'da, 20. yüzyılın en önemli sopranosu olarak tanımlandı. Ondan, keskin, dumanlı, dokunaklı ve insanı tutsak eden bir ses diye bahsediliyordu. Leyla Gencer, yalnızca sesiyle değil, araştırmacılığı, geliştirdiği teknikler ve yoruma getirdiği yeniliklerle de adından söz ettiriyordu. Ömrünün sonuna dek öğrenci yetiştirmeye devam etti ve onun stili, opera literatürüne "gencerate" (Leyla Gencer'in tekniğiyle şarkı söyleyebilmek) tabirinin girmesine neden oldu.
 
Türkiye'de sanatın bürokratik engellere takılması sonucu yaşanan pek çok benzer durumda olduğu gibi, Türkiye, yurt içinde de sayısız ödül almasına, adına para bile basılmasına rağmen dünyaca ünlü bir sopranoyu ölümünden sonra tanımaya başladı. Gencer'in, vasiyeti gereği yakılan bedeninin külleri İstanbul Boğazı'na serpildi.

BÜTÜN DÜNYA MONTHLY MAGAZINE

2018 February

SABAH DAILY NEWS PAPER

2018.05.11

HINÇAL ULUÇ

Büyük Leyla’yı hatırlamayan Küçük Adamlar!

Bu satırları yazdığım perşembe için takvimler "10 Mayıs" yazıyor...

10 Mayıs, Leyla Gencer'in ölümünün "Onuncu" yılı... Bu onuncu yıl, o kadar önemli ki, dünyanın "1 Numaralı Operası" La Scala bir anma töreni düzenledi.

La Scala Milano, Leyla'yı anıyor...

Peki Türk Devlet Operası ne yapıyor?.. Hem de Genel Müdürü bir opera sanatçısı... Bir Tenor... La Scala'da "Konuk" söylediği zaman bizi gururlandıran bir tenor o.. Leyla, o Scala'nın devamlı sopranosu, Diva'sı, Kraliçesiydi. En iyi o Genel Müdür bilir Leyla'nın değerini değil mi?

O sanatçı Genel Müdür, o Ölümsüz Diva için ne yapıyor.

Hiçbir şey!

Şaştınız mı?

Şaşmayın! Leyla'ya ilk ihaneti değil ki bu operamızın...

Sene 1961... Dünya çapında soprano Leyla Gencer, ülkesine geldi... "Beni dünya dinliyor. Bir de milletim dinlesin" dedi. Sandı ki, Operası, kendi operası balıklama dalacak bu teklife...

"Olmaz" dedi, zamanın müdürü. "Öyle bir baş rol için gelip gitmek olmaz...

Kadromuza girmen gerek.

La Scala'yı bırakıp bize gelirsen rolü alırsın..." O sıralar, İtalya'da düğünlerde bizim para ile 500 liraya şarkı söyleyen bir tenorcuk var. Orada zaten herkes tenor ya...

Gelmiş Türkiye’ye... Ona rol veriyorlar. İkinci kast falan. Arada bir sahneye çıkıyor... Leyla "O nasıl oluyor" dedi. "O İtalyan, Türk değil... Konuk sanatçı olabilir.

Sen Türksün. Konuk olamazsın..."

Yabancılara açık Türk Operasının kapısı, Türk olduğu için Leyla'ya kapalı...

O ikinci kastta ara sıra sahneye çıkan genç tenor, sonra Pavarotti oldu, o ayrı...

Leyla "Ben de o zaman bir konser verir dönerim" dedi.

Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası (CSO) "Gururla eşlik ederiz" dedi. CSO o zamanlar, her cumartesi öğleden sonra Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi salonunda bir konser veriyor, üniversite öğrencilerine.

Bir Üniversite Konseri Leyla'ya ayrıldı.

Biz kuzen Ahmet'le (Kışlalı) her hafta gidiyoruz zaten. Ama Efsane Diva Leyla olunca, 2'deki konser için sabah 9'da gittik, giriş serbest konsere. Gittik ki, ana baba günü... Ankara Üniversitesi oraya boşalmış sanki... Ortanın gerilerinde iki yer bulduk, oturduk...

Öğleye doğru Dil Tarih'te okuyan iki kız arkadaş geldi. Koltuk değil, sandalye nizamı olduğu için ite kaka sıkıştık.

Sonra iki kız arkadaş daha geldi.

Sıkışacak yer yok. Yeni bir oturma düzeni yaptık. Ahmet'le ben oturduk.

Bir dizimde bir kız, öbür dizimde bir kız.

Ahmet de öyle. İki sandalyede 6 kişi ve saat daha 12!.. Aşağı yukarı her sandalyede üç kişi oturuyor salonda...

Umurumuzda mı? Leyla heyecanı bu!

İki saat sonra Leyla göründü sahnede...

O an görmeliydiniz Dil Tarih Salonunu... O an görmeliydiniz coşkuyu...

O an görmeliydiniz Leyla’yı...

Daha tek ses etmeden salondaki "Leyla" çığlıklarına bakıp hüngür hüngür ağlayan Dünya Divasını...

Leyla ağlayarak söyledi... Biz ağlayarak dinledik, ağlayarak alkışladık...

Herkes ağlıyor... Mutluluk, coşku göz yaşları bunlar...

Tam 2 saat sahnede kaldı Leyla...

Tam iki saat! Yarım saati bis... Gidiyor. Geliyor, alkışlar, çığlıklar dinmiyor...

Gidiyor, geliyor, kıyamet sönmüyor...

Dil Tarih, Dil Tarih olalı böyle bir şey yaşamamıştır. Sonra da yaşamamıştır ya!.
Ben, ben olalı böyle şey yaşamadım ki!

Leyla nasıl mutluydu. Yorgunluktan, heyecandan ölmüştü. Sesi nerdeyse kısılmıştı ama o da inmek istemiyordu sahneden...

Kim inmek ister ki?

Ölümünün onuncu yılında bu satırları yazarken, tam 57 yıl önceki o konseri hatırlıyorum hala ve hala heyecandan titriyorum...

Yazıklar olsun Devlet Operası’na...

Onuncu Yılda Leyla için bir Anma düzenlemeyen Devlet Operası'nın Genel Müdürü, halen sahneye çıkan bir tenor. Murat Karahan... İstanbul Operası Müdürü, halen aktif sanatçı, Bariton Suat Arıkan... İkisinin de aklına gelmedi Leyla'yı ölümünün onuncu yılında anmak...

Milano'nun La Scala'sı hatırlıyor ama, hatta onun sayesinde bugünlere gelen operamızın Murat'ı ve Suat'ı hatırlamıyorlar...

Hatırlamamaları mümkün mü?

O zaman?

Leyla sen o kadar büyüksün ki, zarar yok. Bırak birtakım "Makam Meraklıları" da hatırlamayıversin.

Yarın onları hatırlayan çıkmazsa şaşmam!

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER

2018.05.17

DOĞAN HIZLAN

Leyla Gencer Anılacak

Opera dünyasında ‘La Diva Turca’ olarak anılan Leyla Gencer’in aramızdan ayrılışının 10’uncu yıldönümünde, bugün Borusan İstanbul Filarmoni Orkestrası (BİFO) İstanbul Lütfi Kırdar Kongre Merkezi’nde bir konser düzenliyor.

 

Leyla Gencer’i ilk kez Tepebaşı Dram Tiyatrosu’ndaki ‘Tosca’ operasında dinlemiştim. Onu dinleyebilmek için müzikseverler uzun bir kuyruk oluşturmuştu.

Daha sonra da İstanbul’a geldiği günlerden birinde, Nişantaşı Poyracık Sokağı’ndaki evinde Filiz Ali ile birlikte ziyaret etmiştim. Ondan sonra birçok kez görüştüm. İtalya’ya gittiğimde, plakçılardan korsan doldurulmuş uzunçalarlarını alırdım. Müzik mağazasına girip adını söyleyince büyük bir saygıyla plaklarını getirirlerdi.

 

İstanbul Müzik Festivali’nde piyanist Nikita Magaloff’un eşliğinde verdiği konser ses belleğimden hâlâ gitmedi. İtalya’da ölen sanatçının külleri Boğaz’ın sularına serpildi. Leyla Gencer Şan Yarışması, İKSV, Borusan Sanat, La Scala Tiyatro Akademisi’nin katkılarıyla 23-28 Eylül günleri arasında gerçekleştirilecek, final gecesi de Lütfi Kırdar’da yapılacak. Müzik eleştirmeni Evin İlyasoğlu da sanatçının yaşamını, sanatını anlatan ‘Ben Leyla Gencer’ kitabını yakın zamanda Yapı Kredi Yayınları’na teslim edecekmiş. Kitap sanatçının doğum tarihi olan 10 Ekim’de yayımlanacak. Daha önce de Zeynep Oral’ın ‘Leyla Gencer-Tutkunun Romanı’ adlı kitabı yayımlanmış ve oldukça ilgi görmüştü.

 

Puccini ve Donizetti’nin başyapıtlarından oluşan anma konserinde BİFO, genç sanatçılarımızın yanı sıra Akademi BİFO katılımcılarına da eşlik edecek.

Konserin ilk yarısında Yekta Kara’nın yönetmenliğinde Puccini’nin Gianni Schicchi ve ikinci yarısında Donizetti’nin ‘Anna Bolena’, ‘Maria Stuarda’ ve ‘Roberto Devereux’ operalarından bölümler seslendirilecek.

4. Leyla Gencer Yarışması finalisti, Aida Yarışması’nda Aida Ödülü sahibi ve Semiha Berksoy Vakfı tarafından verilen Suna Korad Özel Ödülü sahibi Simge Büyükedes, Academie Disque du Lyrique tarafından Leyla Gencer Grand Prix’sini kazanan ve geçtiğimiz sezon Gluck’un Alceste’sindeki başrolü ile Ferrara’da ayakta alkışlanan Asude Karayavuz, Montpellier, Linz, Viyana ve daha pek çok Avrupa müzik kentinde başarılarını sürdüren Çiğdem Soyarslan ve Leipzig, Brüksel ve Roma’daki başarılarına güçlü yorumuyla her sene yenilerini ekleyen Burcu Uyar gecenin solistleri olacak.

 

GENÇ solistler, Akademi BİFO’nun eşliğinde Yekta Kara’nın yönettiği programla yeni bir başarı kazanacaklar.

 
Ayrıntılı bilgi için: 

www.borusansanat.com

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER

2018.07.15

DOĞAN HIZLAN

Bir Diva’yı sindirerek dinlemek

 

Günlerdir Türk divası Leyla Gencer’in operalarını dinliyorum. Bu yazın ses hazinelerinden biri.

 

Rahmetli, büyük zekâ Kurthan Fişek’in bir sözünü anımsıyorum: “Ünü Kapıkule’den öteye giden herkesi kutlamak lazım.”

 

Leyla Gencer’i (1928-2008) ilk kez eski Dram Tiyatrosu’nda Tosca’da dinledim. Bir kuyrukta uzun süre bekleyerek bilet alabilmiştim.

 

İtalya’ya gidince, hemen hemen bütün uzunçalarlarını, CD’lerini aldım. Ne yazık ki bunların hepsi de korsandı.

 

Roma’da müzik mağazasına gidip adını söylediğimde, satıcıların hepsi çevremi sarar, onun vatandaşı olmamdan duyduğum gururu yaşatırlardı bana.

 

İtalya temsilcimiz Mehmet Demirel aracılığıyla, birçok İtalyan konservatuvar öğrencisi ondan randevu almak isterlerdi.

 

Türkiye’de adına bir şan yarışması da düzenleniyor.

 

Bana gönderilen paket, yazımı ışıldattı, zaten tatile gitmem beni onun sesiyle baş başa bıraktı.

 

6 CD’den oluşan albümün adı şöyle:

Leyla Gencer

Donizetti Kraliçeleri

 

Leyla Gencer’in dünyaya tanıttığı üç opera:

Anna Bolena

Roberto Devereux

Maria Stuarda

 

Albümde librettolar üç dilde yer alıyor.

 

Albümün başında Borusan Genel Müdürü Ahmet Etem Erenli’nin “Leyla Gencer’i Anmak ve Donizetti Rönesans’ı” başlıklı yazısı CD’lerin içeriği konusunda dinleyiciyi bilgilendiriyor: “Özellikle Caterina Cornaro, Roberto Devereux, Belisario, Maria Stuarda, Poliuto, Lucrezia Borgia ve Anna Boleno’da seslendirdiği karakterlerin yorumlanmasına getirdiği yenilikler, bu eserlerin canlanıp günümüzdeki popülerliklerine ulaşmasında büyük rol oynamıştır.

 

Gencer, Maria Callas’ın açtığı bu kulvarda bayrağı taşımış ve Montserrat Caballe, Beverly Sills, Joan Sutherland ve Janet Baker gibi büyük isimlerle birlikte Donizetti Rönesansı’ını doruğa ulaştırmıştır.”

 

Leyla Gencer, katıldığı bir seminerde Donizetti hakkında konuşmuş: “Böyle büyük bir gelenekle ilgili bir seminere katılmak biraz korkutuyor beni. Bu durumda bir çelişki olduğu söylenebilir. Bir solist olarak birçok Donizetti operasında canlandırdığım rollerin gerçekliğini yakaladığıma ve izleyiciye aktardığıma eminim. Beni bu nedenle buraya çağırdığınıza göre konuyu tartışmaya açıyorum. Ben yorumlarımın göreceliğini hissediyorum, bugün oynasaydım belki bazı değişiklikler yapardım. Bu gözle yeniden bakmak kolay değil.

 

Fakat her halükârda prensiplerimin doğruluğundan kesinlikle eminim, özellikle Donizetti için.”

 

Bu konuşmasında diva, Donizetti besteleri üzerine, başka icralarla karşılaştırarak yorumlarda bulunuyor.

 

Bir sanatçının, icraları, yorumları üzerine nasıl bilgiyle konuştuğunu, yaptıklarını sağlam ölçütlerle gerekçelendirdiğini görüyoruz.

 

Konuşmanın sonunda “Bir Tavsiye”de bulunuyor: “Sizlere bir şey hatırlatmak isterim. Bu üç eser arasında, iki kraliçenin açık karşılaştırıldığı bir opera vardır: Maria Stuarda. Onu bu bakış açısı doğrultusunda tekrar dinlemenizi isterim.”

 

Divanın sanatı üzerine yorumu bunları yeniden dinlememizi gerektiriyor. Onunla bir konuşmamızda, orkestralar üzerine yorumlarını da dinlemiştim.

 

Ünlü orkestra şefi Arturo Toscanini’nin İtalya’da Duma Katedrali’ndeki cenaze töreninde Verdi’nin Requiem’inin son bölüm soprano partisini de Leyla Gencer okumuştu.

 

İstanbul’da külleri Boğaz’ın sularına serpilirken, bir divanın özlemini yaşadık. Odanıza çekilin ister açık ister kulaklığınızı takın ve Leyla Gencer’i dinleyin.

 

Sponsorluğunu Borusan Sanat’ın yaptığı albümün dağıtımını AK Müzik yapmaktadır.

AKOB MONTHLY MAGAZINE No.49                              

2018.12.13

2 0 1 9

ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADIYAMAN UNIVERSITY SOCIAL SCIENCES INSTITUTE DEPARTMENT OF MUSIC AND PERFORMING ARTS MASTER’S THESIS

2019

RIZA UTKU MADAK

T.C. ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜZİK VE SAHNE SANATLARI

ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ

TÜRK OPERASINDA ÜÇ ÖNCÜ KADIN:

SEMİHA BERKSOY, SAADET İKESUS ALTAN, LEYLA GENCER

Rıza Utku MADAK

Danışman Doç. Dr. Barış TOPTAŞ

ADIYAMAN-2019

For complete thesis please see the following link:

 

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=9NiPBV8br9iBxY325tsPZg&no=kHy6yhEBtH5zztn6SJY6mA

ANDANTE MONTHLY MUSIC MAGAZINE

2019 April

SERHAN YEDİG

HÜRRİYET DAILY NEWSPAPER

2019.05.04

DOĞAN HIZLAN

Leyla Gencer’i tanımak, anlamak

 
Müzik eleştirmeni ve tarihçisi Evin İlyasoğlu’nun, ‘Ben Leyla Gencer/La Diva Turca’ kitabı, büyük sanatçının yaşamını bütün ayrıntısıyla veriyor.

(Beş üzerinden dört yıldız)
Ben Leyla Gencer
Evin İlyasoğlu
Yapı Kredi Yayınları

Evin İlyasoğlu, Leyla Gencer’in meslekte zirveye çıkışının öyküsünü yazarken, o dönemde başka sanatçılar hakkında bilgi vererek de bulunduğu ortamı aktarıyor. Böylece onu daha doğru biçimde değerlendiriyoruz. Tepebaşı Dram Tiyatrosu’nda ilk temsilini dinlediğim Leyla Gencer’in ‘long play’lerini İtalya’ya kitap fuarı için gittiğimde toplamıştım.

 

‘Önsöz’ün başlığı ‘Leyla Gencer’i Yazmak’: “Leyla Gencer, La Diva Turca, 20. yüzyılın gelmiş geçmiş muhteşem sopranosu olarak müzik tarihine geçti. Doğa vergisi yeteneği, inanılmaz enerjisi ve çalışkanlığıyla 20. yüzyıl opera icracıları arasında unutulmaz bir yere sahip oldu. 1950’den 1983’e kadar opera temsilleriyle dünya sahnelerinin aranan prima donnasıydı. Opera temsillerinden sonraki yıllarında resitalleriyle, hatta çadır tiyatrolarındaki temsilleriyle, konferanslarıyla, hocalığıyla hep gündemde kaldı. Kendini yeni kuşak operacılar yetiştirmeye adadı. Bugün nice opera sanatçısına veya operasevere sorun, hepsi de La Scala’nın bu ünlü Diva’sını tanımlamadan önce neredeyse saygı duruşuna geçecektir.”

 

“(...) Olağanüstü konsantrasyon yeteneğiyle, bilmediği eserleri hızla öğrenmiş; hırslanmış, çalışmış ve öyle bir ivme yakalamıştı ki, tutkusuyla egosu doruğa tırmanmış, bir zincirin halkaları gibi başarılarını birbirine bağlamıştı. Her rejisörden, her orkestra şefinden, hele Serafin, Gui ve Gavazzeni gibi sanatına, hatta hayatına yön veren maestrolardan çok şey öğrenmişti.”

 

Asla ‘Leila Genger’ olmadı

 

Operacı nasıl biridir? Stratas, Zeffirelli’nin çektiği filmde bakın ne diyordu: “Aylarca bir gece için çalışırız.”

 

Sanatçıların yaşamları kadar ölümleri arasında da benzerlikler vardır. Maria Callas öldüğü zaman Paris’te bir Ortodoks kilisesinde tören yapılmış, Fransız mezarlığının krematoryumunda yakılmış, külleri Ege Denizi’ne dökülmüştü. “Doğanın içinde yok olmak istiyorum” demişti. Leyla Gencer de yakılmasını istemiş, külleri törenle Boğaz’ın sularına dökülmüştü.

 

Mesleki tutkusunu Gencer’in kendisinden okuyalım:

 

“Operacı olabilmek derin hem de çok derin bir ihtirastır. 1950’de Ankara’da ilk defa oynadığım Santuzza rolünde ne kadar heyecan hissettimse, 1983’te Venedik’teki La Fenice’de, sahneye veda temsilimi verdiğim Corilla rolünde de aynı heyecanı duymuştum. Tam 33 yıl 60 opera sahnesinde 73 farklı prima donna rolünü oynadım. Ekseriyetle hâkim kadın rolleriydi. Dominant kadın. Başı dik, meydan okuyan mağrur. Bazen de hakkı yenmiş, âciz mağdur kadın.”

“(...) Benim hayat hikâyem benim opera dünyam demektir. İnsan köklerini hiçbir zaman inkâr etmemeli. Ben Avrupa’ya gidip Avrupalılaşmadım, Türklüğümü her zaman muhafaza ettim. Türk olduğumu her yerde söyledim. İsmimi de değiştirmedim. Önceleri bazı program notlarında ‘Leila’ yazsalar, bazı radyo anonslarında ‘Genger’ deseler de hemen orijinaline çevirdim. Ben hep Leyla Gencer olarak başladım, öyle kaldım. Her şeyi kendi tırnaklarımla kazıyarak yaptım.”

 

Gerçek bir ‘diva’nın yaşamını belgeler ve bilgilerle donatarak yazmış Evin İlyasoğlu. Bir dünya sanatçısını kaleme aldığı kitapla hepimizin kütüphanesinde bulunması gereken önemli bir eser yaratmış.

NARGIS MAGAZINE “FACES”                                    

2019.10.10

SONA NASIBOVA

FACES

Leyla Gencer

Aisha Leyla Cheyrekgil was born on the 10th of October 1928 in a «small Polish village», located in Istanbul’s outskirts. She was a daughter of a Lithuanian noble woman and a Turkish businessman, had an amazing voice, her vocal opportunities reached «fa» of the third line octave, however strained by her after conservatory study. This girl got her music education and rendered for several years in Istanbul, then she made her first appearance in 1953 at the Neapolitan Saint-Carlo theatre, as Santuzza in Mascagni’s “Cavaleria Rusticana” opera. She sang in La Scala understudies, when Maria Callas sang in the all-star cast ... For the next 30 years she lived in Italy and became famous, as Leyla Gencer, La Diva Turca («the Turkish star») and the «last opera star of the XX century».
 
As a matter of fact, she did not make any professional commercial recordings, despite of her wide-ranging repertoire exceeding 70 parts, composed of Gluck, Mozart, Monteverdi, Tchaikovsky, Puccini, Prokofiev, Britten, Weber, Weinberger’s works. Leyla Gencer invigorated rarely performed operas, such as “Elizabeth, Queen of England” by Rossini or «The Moth-woman» by Antonio Smareglia. She interpreted Gaetano Donizetti’s works, in that music she felt herself especially comfortably.

Thanks to Leyla Gencer’s wide vocal range, she both beautifully rendered, as lyric, so dramatic parts, in due course number of latter ones increased. Her lyric voice became deeper and lower after some time. She experimented with many singing styles and repertoires and concluded, that the XIX century’s repertoire was ideal for her. She performed Bellini, Rossini, Donizetti in piano and pianissimo in the same way they were composed, though all were performed in forte. She mentioned: «If you sing piano, then the voice should stick to the same overtones, like singing forte. You shouldn’t change tone of your voice, even when you sing in the open air, like in Arena di Verona. If overtones are of the same frequency, then your soft singing will block an orchestra and it will sound in space. If you sing piano properly, then your voice will be audible even in Arena di Verona. The note, performed in pianissimo, may be more audible, than forte note. I am aware of this, based on my own experience. As you see, I was ahead of time, I sang, like they sang in XIX century».

 
She often performed really dramatic parts, such as "Lady Macbeth". At times she forced her voice, by performing repertoire, which was too "strong" for her and gradually she changed tone of her voice. However, Leyla Gencer told during her interview, one shouldn’t force her voice by any means. And namely, that was a major difference between her and young singers who, in hastily pursued their career, undertook all and any material and eventually after several years lost their voice. Leyla Gencer sang 40 years long. "Not spoilt" by western performance clichés, she relied just on her own feeling of music. So that's where she got this most gentle piano, this closeness to the score, not understood by her colleagues.

      

Recording Excerpts                         

Piangete voi .... Al dolce guidami Anna Bolena Act III Donizetti 

Leyla mentioned: «I sang in line with my own impressions of music. My colleagues were brought up during verismo epoch and they supposed that it was necessary to sing forte continuously... When there was a pianissimo in the score, I sang pianissimo. And they have concluded that I had too soft voice... though at that time I had a voice, which became popular at later stage». When her voice changed, and she changed her repertoire correspondingly. She kept on singing “mi” of three line octave for many years, then after Prokofiev ‘s «The Fiery angel» in 1959 suddenly she realized, that it became difficult to reach that "the same" three line octave in «Aida». Thus, she removed it from her repertoire.

 
In 1983 - 1988 «the Turkish opera princess» was the head of the Academy of opera singers in the legendary La Scala theatre, where she dreamed to sing at one time. She went down in history of opera music, as a researcher and a teacher, who rediscovered many classical works. She went into the other world 10 years ago, in 2008. According to Leyla Gencer’s last will her ashes were scattered over the waters of Bosphorus.

Recording Excerpts                         

Senza mamma Suor Angelica Act I Puccini 

https://nargismagazine.az/en/articles/article-178/

BİLİM TEKNOLOJİ MAGAZINE                                    

2019.10.11

AKOB MONTHLY MAGAZINE No.54                              

2019.10.16